Trong suốt hơn một thế kỷ hình thành và phát triển của điện ảnh hiện đại, dòng Phim gangster – với những câu chuyện đẫm máu về thế giới ngầm, quyền lực, sự phản bội và khát vọng thống trị – đã không ngừng cuốn hút khán giả toàn cầu. Từ những tác phẩm cổ điển của Hollywood cho đến làn sóng hiện thực tăm tối của châu Âu và Nam Mỹ, điện ảnh về gangster không chỉ kể những câu chuyện tội phạm mà còn phản ánh sâu sắc bản chất con người, mối quan hệ giữa cá nhân và Xã hội, giữa đạo đức và dục vọng.
Không giống như các siêu anh hùng hay nhân vật chính diện dễ tạo thiện cảm, các nhân vật trung tâm trong phim gangster thường là những con người phức tạp: vừa đáng sợ, vừa đáng thương, vừa bị xã hội ruồng bỏ lại vừa thao túng chính xã hội đó. Chính sự mâu thuẫn này đã tạo nên sức hấp dẫn đặc biệt và khiến thể loại này trở thành nơi các đạo diễn và diễn viên có thể khai thác tối đa chiều sâu tâm lý, Phong cách hình ảnh và khả năng kể chuyện.
1. The Godfather (1972) – Bố già
Không thể không nhắc đến The Godfather khi nói đến phim gangster. Đây là tượng đài vĩnh cửu không chỉ trong dòng phim mafia mà còn trong toàn bộ lịch sử điện ảnh thế giới. Phim kể về quá trình chuyển giao quyền lực trong gia đình mafia Corleone, từ ông trùm Don Vito Corleone (Marlon Brando) sang người con trai Michael Corleone (Al Pacino), từ một người ngoài cuộc trở thành kẻ thống trị lạnh lùng.
Với bối cảnh nước Mỹ sau Thế chiến II, phim khắc họa sâu sắc mối liên hệ giữa tội phạm có tổ chức và xã hội Mỹ. Không chỉ nổi bật ở cốt truyện sâu sắc và cấu trúc kịch bản hoàn hảo, The Godfather còn có những khung hình đầy ám ảnh, âm nhạc của Nino Rota tạo nên dư âm bi tráng. Tác phẩm này đã định hình thẩm mỹ cho cả dòng phim mafia và ảnh hưởng sâu sắc đến văn hóa đại chúng suốt nhiều thập kỷ sau đó.
2. Goodfellas (1990) – Chiến hữu
Goodfellas là phim được nhiều nhà phê bình coi là tác phẩm gangster xuất sắc nhất kể từ The Godfather. Dựa trên câu chuyện có thật về Henry Hill – một tay mafia gốc Ái Nhĩ Lan hoạt động trong tổ chức tội phạm người Ý – bộ phim tái hiện thế giới ngầm New York với nhịp độ nhanh, dữ dội, chân thực đến rợn người.
Khác với The Godfather, Goodfellas không ca ngợi danh dự mà phơi bày sự tha hóa, bạo lực và phản bội. Joe Pesci đã tạo nên vai diễn huyền thoại với nhân vật Tommy DeVito – một tay giang hồ bạo lực, mất kiểm soát nhưng không thể rời mắt. Phim sử dụng lối dựng jump-cut, voice-over nội tâm và âm nhạc pop rock của thập niên 60–70 để tạo nên trải nghiệm điện ảnh sống động, khiến người xem như bị cuốn vào dòng xoáy của thế giới mafia.
3. Scarface (1983) – Mặt sẹo
Nếu The Godfather là bi kịch quyền lực kiểu cổ điển, thì Scarface là bi kịch hiện đại của chủ nghĩa tiêu thụ và lòng tham vô đáy. Phim kể về Tony Montana – một di dân Cuba nghèo khổ vươn lên trở thành trùm ma túy khét tiếng tại Miami. Scarface là biểu tượng của "giấc mơ Mỹ" méo mó, khi tự do, tiền bạc và quyền lực dẫn đến suy đồi đạo đức và cái chết.
Với phong cách hình ảnh táo bạo, lời thoại bạo lực và biểu cảm điên cuồng của Al Pacino, phim từng gây tranh cãi dữ dội nhưng dần trở thành tác phẩm sùng bái trong văn hóa đại chúng, đặc biệt trong giới hip hop và Thời trang đường phố.
4. The Godfather Part II (1974) – Bố già phần II
Không nhiều phần tiếp theo có thể vượt qua phần đầu như The Godfather Part II. Phim kể song song hai tuyến truyện: quá khứ của Don Vito Corleone (Robert De Niro) từ Ý di cư sang Mỹ, và hiện tại của Michael khi dần đánh mất nhân tính trong công cuộc mở rộng đế chế. Phim khai thác sâu hơn chủ đề gia đình, sự phản bội và cái giá của quyền lực.
Phong cách kể chuyện phi tuyến tính, diễn xuất đỉnh cao và ánh sáng kiểu chiaroscuro khiến phần hai không chỉ tiếp nối mà còn làm sâu sắc hơn huyền thoại The Godfather, giành tới 6 giải Oscar bao gồm Phim xuất sắc nhất.
5. City of God (2002) – Thành phố của Chúa
Lấy bối cảnh khu ổ chuột Cidade de Deus ở Rio de Janeiro, City of God không chỉ là một phim gangster mà còn là một bản cáo trạng xã hội đầy đau đớn. Phim tái hiện cuộc sống khắc nghiệt, nghèo đói, tội ác và bạo lực từ góc nhìn của một cậu bé mê nhiếp ảnh.
Phong cách quay handheld, dựng phim dồn dập, ánh sáng tự nhiên và dàn diễn viên không chuyên mang đến sự chân thực đến lạnh người. Đây là một trong những phim nước ngoài gây tiếng vang nhất đầu thế kỷ 21, mở đường cho phong trào phim hiện thực Nam Mỹ.
6. Once Upon a Time in America (1984) – Nước Mỹ một thời
Tuy là đạo diễn Ý nổi tiếng với các phim cao bồi spaghetti, Sergio Leone đã để lại dấu ấn không thể phai trong thể loại gangster với Once Upon a Time in America. Phim là thiên sử thi về tình bạn, phản bội và thời gian, trải dài từ thập niên 1920 đến 1960.
Câu chuyện xoay quanh Noodles (De Niro) – một tay giang hồ Do Thái lớn lên từ khu ổ chuột New York. Phim có cấu trúc phức tạp, xen kẽ giữa quá khứ và hiện tại, nhạc phim của Ennio Morricone đầy ám ảnh. Dù từng bị cắt gọt khi ra mắt tại Mỹ, bản director’s cut sau này được khôi phục và trở thành kiệt tác điện ảnh về ký ức và sự hối tiếc.
7. The Departed (2006) – Điệp vụ Boston
The Departed là bản làm lại của phim Hong Kong Vô gian đạo, nhưng mang đậm phong cách Mỹ và được đẩy lên tầm cao mới. Phim kể về cuộc đấu trí căng thẳng giữa hai kẻ “nằm vùng”: một cảnh sát chìm trong băng nhóm tội phạm, và một gián điệp mafia trong hàng ngũ cảnh sát bang Massachusetts.
Scorsese đã xây dựng nên một Boston ẩm ướt, bẩn thỉu, nơi cái chết có thể đến bất cứ lúc nào. Với kịch bản chặt chẽ, diễn xuất xuất thần và phần kết gây sốc, phim đã mang về cho Scorsese tượng vàng Oscar đầu tiên trong sự nghiệp đạo diễn.
8. Casino (1995) – Sòng bạc
Tiếp nối thành công của Goodfellas, Casino đưa người xem đến Las Vegas – thiên đường hào nhoáng nhưng mục ruỗng bên dưới. Phim dựa trên câu chuyện có thật về quản lý sòng bạc Ace Rothstein và sự sụp đổ của đế chế mafia kiểm soát ngành cờ bạc.
Casino là sự pha trộn giữa tài chính, chính trị, tình ái và bạo lực – nơi những con bạc, ông trùm và gái gọi cùng nhau viết nên một thiên bi kịch vàng son và suy tàn. Sharon Stone đã có vai diễn để đời, còn Joe Pesci lại một lần nữa khắc họa sự điên loạn rất Scorsese.
9. A Prophet (2009) – Nhà tiên tri
Một làn gió mới từ châu Âu, A Prophet kể về Malik – một thanh niên gốc Ả Rập vào tù vì tội nhỏ nhưng từng bước vươn lên thành trùm trong hệ thống nhà tù Pháp. Phim thể hiện chân thực sự phân biệt sắc tộc, đời sống khắc nghiệt trong tù và cách một con người bị nghiền nát rồi tái sinh bằng bạo lực và trí tuệ.
Phong cách kể chuyện hiện đại, gợi liên tưởng đến The Godfather, nhưng mang tinh thần hiện sinh và sắc thái u uất của điện ảnh Pháp. A Prophet được đánh giá là một trong những phim gangster châu Âu xuất sắc nhất thế kỷ 21.
10. Peaky Blinders (2013–2022) – Những bóng ma Anh quốc
Không phải phim điện ảnh, nhưng Peaky Blinders xứng đáng góp mặt nhờ quy mô điện ảnh và sức ảnh hưởng khủng khiếp. Lấy bối cảnh sau Thế chiến I, phim theo chân gia tộc Shelby ở Birmingham, từ một băng giang hồ nhỏ vươn lên thành thế lực tầm cỡ quốc gia.
Với phong cách gothic, thời trang lịch lãm, nhạc nền hiện đại và diễn xuất cuốn hút, Peaky Blinders đã trở thành hiện tượng văn hóa, định hình phong cách thời trang nam giới và mở đường cho làn sóng phim gangster lịch sử mới.
