Theo Lịch vạn niên, năm Quý Mão 2023 (âm lịch) sẽ khép lại vào ngày 30 tháng Chạp, tức 30/12 âm lịch. Tuy nhiên, bước sang năm Giáp Thìn 2024, tháng Chạp chỉ còn 29 ngày. Đặc biệt, trong giai đoạn từ năm 2025 đến 2032, tháng Chạp cũng liên tục là tháng thiếu, nghĩa là chỉ có 29 ngày. Phải đến năm 2033, chúng ta mới lại chứng kiến sự xuất hiện của ngày 30 tháng Chạp, hay còn gọi là ngày 30 Tết.
Giải thích về hiện tượng này, Thạc sĩ Trần Tiến Bình, nguyên cán bộ Ban Lịch Nhà nước và sau này là Phòng Nghiên cứu Lịch thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, chia sẻ rằng ngày mùng 1 âm lịch được xác định khi trái đất, mặt trăng và mặt trời nằm trên một đường thẳng. Lúc này, mặt trăng sẽ quay mặt tối về phía trái đất, khiến nó không thể nhìn thấy từ trái đất. Người xưa gọi đây là ngày Sóc hoặc ngày không trăng. Điểm Sóc – thời điểm ba thiên thể thẳng hàng – diễn ra vào bất kỳ thời gian nào trong ngày sẽ đánh dấu ngày mùng 1 âm lịch.
Một tháng âm lịch chính là khoảng thời gian giữa hai lần điểm Sóc, dao động từ 29,27 ngày đến 29,84 ngày, với trung bình là 29,53 ngày. Để tiện cho việc lập lịch, người ta làm tròn thời gian này thành tháng 29 ngày (tháng thiếu) hoặc 30 ngày (tháng đủ). Do đó, không phải năm nào tháng Chạp cũng có 30 ngày.
Việc tính toán lịch âm rất phức tạp bởi sự chuyển động của mặt trăng chịu ảnh hưởng từ nhiều yếu tố, như lực hấp dẫn của mặt trời, trái đất, và các hành tinh khác. Hơn nữa, do trái đất và mặt trăng không phải là khối cầu hoàn hảo nên thời gian giữa hai điểm Sóc trong các tháng cũng không hoàn toàn giống nhau.
Thực tế, thống kê cho thấy có những năm tháng Chạp là tháng đủ, chẳng hạn như các năm 2014, 2015, 2017, 2018, 2019, 2020 và 2021. Tuy nhiên, năm 2022, tháng Chạp chỉ có 29 ngày, và đến năm 2023, tháng này lại trở thành tháng đủ với 30 ngày.
Một ví dụ điển hình là ngày 31/12/1967 – ngày mùng 1 tháng Chạp. Điểm Sóc của tháng này rơi vào lúc 23h29 ngày 29/1/1968 (theo giờ Việt Nam), khiến tháng Chạp năm đó chỉ kéo dài 29 ngày. Ngay sau đó, từ 0h29 ngày 30/1/1968, tháng 12 âm lịch đã kết thúc và chuyển sang ngày mùng 1 tháng Giêng của năm mới.
Sự thay đổi trong số ngày của tháng Chạp không chỉ phản ánh sự phức tạp trong chu kỳ vận hành thiên thể mà còn là nét độc đáo của lịch âm, một di sản văn hóa kết hợp giữa khoa học và truyền thống.
