Tết Trung Nguyên, là một trong những ngày lễ quan trọng trong văn hóa Á Đông, đặc biệt là ở Việt Nam, Trung Quốc và một số quốc gia Đông Nam Á khác.
Tết Trung Nguyên là gì?
Trung Nguyên (trong chữ Hán là 中元) là một trong những ngày lễ quan trọng của Đạo giáo. Vào dịp này, các cơ sở thờ cúng thường tổ chức “trai tiếu,” còn các tăng ni thì thực hiện “vu lan bồn trai,” tức là những buổi lễ cúng dường chay dành cho những tín đồ Phật giáo.
Nguồn gốc của Tết Trung Nguyên
Trong quan niệm của Đạo giáo, năm được chia thành ba tiết chính theo lịch âm, mỗi tiết tương ứng với một ngày lễ quan trọng. Cụ thể:
- Thượng Nguyên Tiết (Tết Thượng Nguyên) được tổ chức vào rằm tháng Giêng.
- Trung Nguyên Tiết (Tết Trung Nguyên) diễn ra vào rằm tháng 7.
- Hạ Nguyên Tiết (Tết Hạ Nguyên) được tổ chức vào rằm tháng 10.
Mỗi tiết này đều được quản lý bởi các vị thần cụ thể: Thượng Nguyên Tiết được cai quản bởi Nhất phẩm Thiên quan Tử Vi Đại đế, Trung Nguyên Tiết do Nhị phẩm Địa quan Thanh Hư Đại đế phụ trách, và Hạ Nguyên Tiết được quản lý bởi Tam phẩm Thủy quan Động Âm Đại đế. Những vị thần này có nhiệm vụ kiểm soát và quản lý các hành động thiện ác, công lao, cũng như lỗi lầm của con người và các thế lực siêu nhiên trong suốt thời gian của các tiết lễ trong năm.
Ý nghĩa
Tết Trung Nguyên, về mặt ý nghĩa, đánh dấu thời điểm kết thúc nửa đầu năm âm lịch. Ban đầu, ngày rằm tháng 7 được các tu sĩ chọn làm thời điểm để thực hiện các nghi lễ chay tịnh và tổ chức đàn tế. Theo thời gian, Tết Trung Nguyên đã trở thành một ngày lễ dân gian, trong đó mọi người thực hiện các nghi thức cúng chay và đốt mã để tôn vinh tổ tiên.
Theo các tài liệu Đạo giáo lưu truyền trong sách Chính thống Đạo tạng, Trung Nguyên Tiết được xem là thời điểm quan trọng để tiến hành nghi lễ cúng bái tổ tiên và các vị thần linh, đồng thời cầu xin giải trừ tai ương, chuộc lại các lỗi lầm đã phạm phải và cứu giúp những linh hồn đang phải chịu khổ hình ở địa ngục.
Tết Trung Nguyên là ngày nào?
Tết Trung Nguyên thường được tổ chức vào ngày rằm tháng 7 âm lịch hàng năm.
Trong năm 2024, Tết Trung Nguyên sẽ rơi vào Chủ Nhật, ngày 18 tháng 8 dương lịch, tương ứng với ngày 15 tháng 7 âm lịch của năm Giáp Thìn.
Sự khác nhau giữa Tết Trung Nguyên, lễ Vu Lan và Xá tội vong nhân
Rằm tháng 7 âm lịch không chỉ là ngày diễn ra Tết Trung Nguyên mà còn là dịp tổ chức lễ Vu Lan và ngày Xá tội vong nhân. Mặc dù những sự kiện này có những đặc điểm khác nhau, nhưng chúng lại kết hợp hài hòa giữa giáo lý tôn giáo và tín ngưỡng dân gian, mang đến cả ý nghĩa tâm linh và xã hội.
- Tết Trung Nguyên là một ngày lễ quan trọng trong Đạo giáo.
- Lễ Vu Lan (hay Vu Lan bồn) là một dịp trọng đại của Phật giáo Bắc Tông.
- Ngày Xá tội vong nhân theo truyền thống của nhiều quốc gia Á Đông là thời điểm mở cửa địa ngục để ân xá cho các linh hồn không nơi nương tựa.
Sự kết hợp của các hoạt động này không chỉ thể hiện sự tôn vinh các giáo lý tôn giáo mà còn là cơ hội để thể hiện lòng nhân ái và sự quan tâm đối với những linh hồn không có nơi nương tựa.
Các tiết lễ như Tết Trung Nguyên, lễ Vu Lan và Xá tội vong nhân đều có nguồn gốc và ý nghĩa riêng biệt nhưng đều tập trung vào ngày rằm tháng 7 âm lịch.
- Xét về nguồn gốc của các lễ hội này có sự khác biệt rõ rệt: Tết Trung Nguyên xuất phát từ Đạo giáo, lễ Vu Lan có nguồn gốc từ Phật giáo, và Xá tội vong nhân thuộc về truyền thống dân gian.
- Về ý nghĩa, trong Đạo giáo, rằm tháng 7 được coi là Trung Nguyên tiết. Vào ngày này, các đạo quán thực hiện các nghi lễ trai tiếu để thể hiện lòng hiếu thuận với tổ tiên và giúp đỡ các linh hồn vất vưởng đang đói khát.
Lễ Vu Lan kể về lòng hiếu hạnh của Bồ tát Mục Kiền Liên, người đã cứu mẹ thoát khỏi cảnh ngạ quỷ. Đức Phật cảm động trước sự hiếu thảo của Mục Kiền Liên đã thiết lập lễ Vu Lan vào ngày rằm tháng 7 hàng năm, dần trở thành một truyền thống báo hiếu cha mẹ.
Theo truyền thống dân gian, rằm tháng 7 được gọi là tháng “cô hồn”. Vào ngày này, các gia đình thường lập bàn tế chay để cúng dường các linh hồn lang thang không có người thờ cúng.
Mặc dù Tết Trung Nguyên, lễ Vu Lan và Xá tội vong nhân có nguồn gốc khác nhau, nhưng tất cả đều có một điểm chung: đều được tổ chức vào ngày rằm tháng 7 để thực hiện các nghi lễ cúng dường, phóng sinh, và làm các việc thiện, thể hiện lòng nhân ái và sự kính trọng đối với tổ tiên và các linh hồn.
Mâm cúng tết Trung Nguyên phải chuẩn bị những cái gì?
Vào dịp Tết Trung Nguyên, các gia đình thường chuẩn bị một mâm cỗ đơn giản để thể hiện lòng thành kính đối với tổ tiên và các đấng thiêng liêng. Lễ cúng Trung Nguyên bao gồm những nghi thức sau:
Lễ cúng Phật: gia chủ có thể chuẩn bị một mâm cơm chay hoặc đĩa hoa quả tươi để dâng lên cúng Phật, nhằm bày tỏ sự kính trọng. Trong khi thực hiện nghi lễ, việc đọc một khóa kinh Vu Lan để hồi hướng công đức cho cha mẹ và thể hiện lòng hiếu thảo của con cháu là một hành động ý nghĩa. Lưu ý rằng lễ cúng Phật nên được thực hiện vào ban ngày, tốt nhất là vào buổi sáng.
Lễ cúng gia tiên: mâm cỗ cúng gia tiên có thể gồm món ăn chay hoặc mặn. Những món ăn phổ biến trong dịp này thường bao gồm gà luộc, heo quay, nem, nộm, xôi... Bên cạnh đó, gia chủ cũng cần chuẩn bị trầu cau, hương, trà rượu, hoa, trái cây, và vàng mã để hoàn tất lễ cúng.
Lễ cúng chúng sinh là một phần quan trọng không thể thiếu bên cạnh lễ cúng Phật và gia tiên trong ngày Tết Trung Nguyên. Diễn ra vào ngày 16 tháng 7 âm lịch, lễ cúng chúng sinh (hay còn gọi là cúng cô hồn) thể hiện lòng nhân ái của người Việt đối với những linh hồn vất vưởng, không có nơi thờ cúng.
Lễ cúng chúng sinh thường được thực hiện vào buổi chiều và không tiến hành trong nhà. Các lễ vật cúng bao gồm hoa quả, bánh kẹo, bim bim… mà không sử dụng đồ mặn. Đây là cơ hội để gia chủ bày tỏ sự tôn trọng và chia sẻ với các linh hồn cô đơn, góp phần thể hiện truyền thống nhân văn của dân tộc.
Tết Trung Nguyên là một ngày lễ mang đậm bản sắc văn hóa và tín ngưỡng của các quốc gia Á Đông. Với những hoạt động và nghi lễ đặc trưng, ngày lễ này không chỉ thể hiện sự kính trọng đối với tổ tiên mà còn phản ánh lòng nhân ái đối với những linh hồn vất vưởng, góp phần gìn giữ các giá trị văn hóa truyền thống.
