Tết Hàn thực, còn gọi là Tết bánh trôi bánh chay, là một trong những ngày lễ ý nghĩa, mang đậm giá trị truyền thống của dân tộc Việt Nam. Ngày này không chỉ là dịp để tưởng nhớ tổ tiên mà còn thể hiện lòng hiếu kính của con cháu đối với thế hệ đi trước, thông qua những phong tục và nghi lễ đầy tính nhân văn.
Tết Hàn thực 2025 rơi vào ngày nào?
Theo thông lệ, Tết Hàn thực được tổ chức vào ngày 3/3 Âm lịch hàng năm. Năm 2025, ngày này rơi vào thứ Hai, ngày 31/3 Dương lịch.
Do năm nay Tết Hàn thực diễn ra vào đầu tuần, nhiều gia đình bận rộn có thể linh hoạt sắp xếp thời gian, chuẩn bị mâm lễ trước vào cuối tuần để đảm bảo sự tươm tất, chu đáo, vẫn giữ trọn vẹn ý nghĩa của ngày lễ truyền thống.
Tết Hàn thực 2025 là ngày nào?
Nguồn gốc ngày Tết Hàn thực
Tết Hàn thực (Tết ăn đồ lạnh) được cho là có nguồn gốc từ Trung Quốc. Trong ngày này, người Trung Quốc thường dùng thức ăn lạnh, đồ nguội như một cách thể hiện sự tôn trọng đối với Giới Tử Thôi - một vị hiền sỹ nổi tiếng trung thành với Tấn Văn Công, vua nước Tấn thời Xuân Thu - Chiến Quốc.
Khi Tấn Văn Công phải bỏ nước lưu vong lánh nạn, sống cảnh lang thang nay nước Tề mai nước Sở, Giới Tử Thôi là một trong những bề tôi hết lòng phò trợ, đi theo suốt 19 năm. Khi lương thực cạn kiệt, Giới Tử Thôi thậm chí còn lén cắt một miếng thịt đùi của mình nấu để dâng vua, hành động này khiến vua Tấn vô cùng cảm kích.
Thế nhưng, sau khi giành được ngôi báu, lúc phong thưởng cho những người có công, vua Tấn lại quên mất Giới Tử Thôi. Ông không nhắc vua mà lặng lẽ đưa mẹ già vào núi sống ẩn dật. Một thời gian sau, vua Tấn nhớ ra và cho người đi tìm nhưng ông kiên quyết không rời núi.
Vua Tấn quyết định đốt rừng để ép Giới Tử Thôi xuất hiện, nhưng ông vẫn không ra, hai mẹ con chết cháy đúng ngày 3/3 Âm lịch. Vua Tấn lập miếu thờ và hạ lệnh kiêng dùng lửa trong ba ngày để tưởng nhớ. Từ đó, hàng năm vào ngày 3/3, người dân chỉ ăn các món nguội đã chuẩn bị sẵn.
Với người Trung Quốc, Tết Hàn Thực là dịp để nhắc nhở mọi người về lòng biết ơn và sự trung thành thông qua việc tưởng nhớ Giới Tử Thôi.
Tết Hàn thực bắt nguồn từ đâu?
Tết Hàn thực, hay còn gọi là "Tết ăn đồ lạnh", có nguồn gốc từ Trung Quốc, gắn liền với câu chuyện về Giới Tử Thôi, một vị hiền sĩ trung thành thời Xuân Thu - Chiến Quốc.
Khi Tấn Văn Công bị lưu đày, Giới Tử Thôi đã theo phò tá suốt 19 năm. Trong lúc lương thực cạn kiệt, ông thậm chí cắt thịt đùi mình để dâng vua. Sau này, khi giành lại ngôi báu, Tấn Văn Công lại quên mất người bề tôi trung thành này. Không oán trách, Giới Tử Thôi đưa mẹ vào núi ẩn cư. Khi vua nhớ ra và sai người tìm kiếm, ông vẫn không chịu quay về. Để ép ông xuất hiện, Tấn Văn Công hạ lệnh đốt rừng, nhưng Giới Tử Thôi cùng mẹ đã chết cháy vào đúng ngày 3/3 Âm lịch. Quá ân hận, vua lập miếu thờ và ban lệnh kiêng lửa trong ba ngày, chỉ ăn đồ nguội để tưởng nhớ.
Từ đó, người Trung Quốc duy trì tục lệ không nấu nướng, chỉ ăn thức ăn lạnh vào ngày này, xem đó như một lời nhắc nhở về lòng trung thành và biết ơn.
Mâm lễ Tết Hàn Thực truyền thống cúng gia tiên. (Ảnh: Vũ Thu Hương)
Dù có chung ngày 3/3 Âm lịch, nhưng Tết Hàn thực ở Việt Nam mang một ý nghĩa hoàn toàn khác. Người Việt không kiêng lửa mà vẫn nấu nướng bình thường, ngày này trở thành dịp tưởng nhớ tổ tiên và thể hiện lòng thành kính qua việc dâng lễ cúng.
Điểm đặc trưng nhất của Tết Hàn thực tại Việt Nam chính là tục làm bánh trôi, bánh chay – những món bánh truyền thống mang đậm nét văn hóa dân tộc:
- Bánh trôi với lớp vỏ trắng ngần, nhân đường mật, tượng trưng cho sự viên mãn, tròn đầy.
- Bánh chay mềm dẻo, nước đường thanh mát, thể hiện sự tinh khiết và bình an.
Những phong tục truyền thống trong Tết Hàn thực
Tết Hàn Thực không chỉ là một ngày lễ mang đậm dấu ấn truyền thống, mà còn chứa đựng những phong tục thú vị, phản ánh sâu sắc tinh thần hiếu lễ và nét đẹp văn hóa Việt Nam. Hãy cùng khám phá những nghi thức đặc trưng trong ngày này:
1. Nặn bánh trôi, bánh chay
Nhắc đến Tết Hàn Thực, người ta không thể bỏ qua hình ảnh những viên bánh trôi, bánh chay được cả gia đình cùng nhau chuẩn bị. Bánh trôi – nhỏ xinh, dẻo mịn, bên trong là nhân đường nâu ngọt lịm, khi chín sẽ tự nổi lên mặt nước, tượng trưng cho sự hanh thông, suôn sẻ trong cuộc sống. Bánh chay thì có kích thước lớn hơn, nhân đậu xanh bùi bùi, khi ăn thường kèm nước đường thanh mát thoảng hương hoa bưởi, mang ý nghĩa thanh tịnh, an lành.
Việc tự tay làm bánh không chỉ là một cách gìn giữ truyền thống mà còn giúp các thế hệ trong gia đình thêm gắn kết, cùng nhau sẻ chia những giá trị tốt đẹp.
2. Mâm cúng gia tiên
Sau khi hoàn thành, bánh trôi, bánh chay được bày lên bàn thờ để dâng cúng tổ tiên. Đây là nghi lễ quan trọng, thể hiện tấm lòng hiếu thảo và sự tri ân đối với ông bà, những người đã khuất.
Ngoài bánh trôi, bánh chay, tùy vào từng vùng miền mà mâm cúng có thể đi kèm hương, hoa, trái cây hay một số món ăn đặc trưng. Dù đơn giản hay cầu kỳ, điều quan trọng nhất vẫn là tấm lòng thành kính của con cháu đối với gia tiên.
3. Tảo mộ
Ở một số địa phương, Tết Hàn Thực còn gắn liền với phong tục tảo mộ, tức là dọn dẹp, sửa sang mộ phần của tổ tiên. Đây không chỉ là dịp để tưởng nhớ người đã khuất, mà còn giúp con cháu thấu hiểu hơn về truyền thống gia đình, hun đúc tinh thần đoàn kết và gắn bó.
Việc tảo mộ thường diễn ra vào trước hoặc trong ngày 3/3 Âm lịch, tùy theo tập tục từng vùng. Những lời khấn nguyện, những nén nhang thơm không chỉ thể hiện lòng biết ơn mà còn mang theo những mong ước bình an, may mắn cho gia đình.
Không chỉ dừng lại ở những nghi lễ, Tết Hàn Thực còn là dịp để gia đình sum họp, cùng nhau làm bánh, ôn lại những câu chuyện cũ, truyền dạy con cháu về cội nguồn. Qua những viên bánh nhỏ bé nhưng chứa đựng bao tâm huyết, truyền thống lại được tiếp nối, giúp thế hệ sau trân trọng hơn giá trị văn hóa và gia đình.
