Từ manh mối của một người từng bán thận để lại, PV Pháp Luật TP.HCM đã lần ra được đường dây mua, bán thận với quy mô rất lớn tại TP.HCM.

Mua 300 triệu, bán hơn 1,2 tỉ

Tháng 9-2023, chúng tôi gặp Huỳnh Minh Vượng (30 tuổi - tên của nhân vật đã được thay đổi). Vượng có khuôn mặt xanh xao, hốc hác, bộ dạng ốm yếu, đang lang thang tìm việc làm tại TP.HCM.

Lân la hỏi chuyện, Vượng cho biết do khó khăn nên đã bán một quả thận vào tháng 6-2023 với số tiền 300 triệu đồng. Việc phẫu thuật cắt thận được thực hiện tại BV C nên định kỳ Vượng phải tới khám sức khỏe.

“Tôi cảm thấy bất công khi biết người mua quả thận của tôi phải trả 1,2 tỉ đồng nhưng tôi chỉ nhận được có 300 triệu đồng” - Vượng nói và kéo áo cho chúng tôi xem vết mổ lấy thận ở vùng bụng dài hơn 15 cm.

Vượng kể: Đầu năm 2023, khi đang ở quê tại tỉnh Bắc Ninh, Vượng lên mạng xã hội rao bán thận của mình. Sau đó, một người tự xưng là Bùi Tiến Lực (37 tuổi) liên hệ mua với giá 300 triệu đồng và yêu cầu Vương vào TP.HCM để thực hiện một số xét nghiệm cần thiết.

“Về hồ sơ pháp lý, tất cả sẽ do Lực đạo diễn, làm giả toàn bộ giấy tờ, kể cả giả ảnh và chữ ký của mẹ và vợ tôi, cho dù tôi chưa lập gia đình. Lực còn giả cả chữ ký của công an và chính quyền địa phương” - Vượng kể tiếp.

Vào đến TP.HCM, Vượng được một người không rõ lai lịch, tự giới thiệu là đàn em của Lực ra đón. Người này hướng dẫn và đưa Vượng tới phòng khám gần BV C để khám sàng lọc và thực hiện các xét nghiệm cần thiết.

Sau đó, người này đưa Vượng về chung cư 584 (huyện Bình Chánh) ở cùng với hơn 10 người khác đang chờ tới lượt “cắt thận”. Trong thời gian sinh sống tại đây, Vượng được đi lại tự do. Mỗi tuần, Vượng và những người khác được đàn em của Lực phát 700.000 đồng/người để ăn uống, tiêu xài cá nhân.

“Lực cũng ở cùng chúng tôi. Lực 37 tuổi, quê Ninh Bình, nhỏ con, không xăm hình và thường đi xe máy hiệu Dream” - Vượng cho biết.

Vượng được người của Lực đưa đi gặp cha mẹ của Lê Nhật Quang (19 tuổi, ở Tây Ninh - tên của nhân vật đã được thay đổi), là người mua thận tại một điểm gần bệnh viện.

Sau đó, Vượng được đưa đi xét nghiệm chuyên sâu tại bệnh viện này.

Hơn một tháng sau, Vượng và mọi người được Lực chuyển chỗ ở sang một khu trọ tại hẻm 358 đường Phú Định, phường 16, quận 8. Trong thời gian Vượng ở đây, Lực đã phù phép toàn bộ giấy tờ để hợp thức hóa hồ sơ có cùng huyết thống giữa Vượng và Quang.

Lực đã biến Vượng thành cậu của bệnh nhân bằng cách làm giả hồ sơ mẹ của bệnh nhân từ họ Trịnh thành họ Huỳnh (trùng với họ của Vượng), để mẹ của Quang thành chị ruột của Vượng.

Sau đó, Lực thay người “chăn dắt” Vượng bằng một người tên Hải. Hải tiếp tục hướng dẫn Vượng cùng những người khác hoàn thành các công đoạn và chờ đến lượt cắt thận.

Vài tuần sau, Hải đưa Vượng cùng những người khác đến tá túc tại chung cư HQC Plaza (huyện Bình Chánh).

Đến ngày 21-6, Vượng lên bàn mổ để cắt một quả thận. Cùng thời điểm này, Quang cũng lên bàn mổ để nhận quả thận của Vượng.

Sau ca ghép thận thành công, Vượng biết thông tin Lực đã lấy của gia đình bệnh nhân Quang 1,2 tỉ đồng nhưng chỉ trả cho Vượng 300 triệu đồng nên xin thêm tiền. Bị Lực từ chối với lý do “chi phí nhiều khoản khác ở nhiều nơi, nhiều khâu” nên Vượng bực tức, muốn nhờ báo chí vạch trần đường dây này.

Phù phép hồ sơ

Từ câu chuyện và qua sự giới thiệu của Vượng, nhóm PV Pháp Luật TP.HCM đã vào cuộc, tìm cách thâm nhập đường dây mua, bán thận này. Chúng tôi được Hải (người đã “chăn dắt” Vượng) đồng ý, đưa vào căn hộ chung (chỗ ở dành cho người đã qua hết các bước xét nghiệm, chỉ chờ tới lượt cắt thận do nhóm này thuê) tại tầng 18, chung cư HQC Plaza ở huyện Bình Chánh.

Hải khoảng 32 tuổi, hay đi xe máy hiệu Yamaha Exciter 150 màu xanh, đeo mắt kính, để tóc đầu đinh.

Theo quan sát, căn hộ chung mà Hải đưa chúng tôi về ở rộng hơn 60 m2, có hai phòng ngủ, có bếp, những người tới trước sẽ được ở trong phòng ngủ, người tới sau sẽ ngủ ở ngoài phòng khách.

Tại căn hộ này, chúng tôi được tiếp xúc với hàng chục người chờ tới lượt cắt thận khác. Theo ghi nhận của chúng tôi, toàn bộ người ở đây đều có nhóm máu O và đã vượt qua các bước khám sàng lọc, xét nghiệm chuyên sâu. Những người này đã được làm giả hồ sơ để trùng huyết thống với người mua và được Hải bố trí lần lượt đi gặp đối tác mua thận.

Đến ngày 29-9, Hải gọi điện thoại yêu cầu Bùi Văn Ng (28 tuổi, quê Hà Tĩnh) và hai người khác đến một quán nước gần BV C để gặp ba thân nhân của bên mua thận.

Theo ghi nhận của chúng tôi, cuộc trao đổi giữa người bán thận và thân nhân của người mua thận chủ yếu bàn về chuyện xét nghiệm, hỏi han sức khỏe và thống nhất lý lịch. Sau đó, các bên cùng nhau vào BV C và đi tới khoa Khám ghép thận.

Đến chiều 1-10, chúng tôi đi theo Hải và gặp Trần Văn Phòng (32 tuổi, ở tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu) tại một quán nước trên đường Sư Vạn Hạnh, quận 10.

Tại đây, Phòng cho biết vừa được Hải đưa đi xét nghiệm, siêu âm thận. Kết quả khám sàng lọc bước đầu cho thấy Phòng đủ điều kiện bán thận. Tuy nhiên, Phòng còn phải khám chuyên sâu để thực hiện ghép thận. Sau đó, Hải yêu cầu Phòng và chúng tôi về lại căn hộ chung.

Nợ nần nên đi bán thận

Trong những ngày vật vờ ở trong căn hộ chung để chờ bán thận, chúng tôi làm quen, nói chuyện, tìm hiểu hoàn cảnh của Phòng. Phòng tâm sự: Do nợ nần, túng quẫn nên đã lên mạng xã hội đăng tải nhu cầu cần bán thận, dù biết việc mua, bán thận bị cấm ở Việt Nam. Sau nhiều tháng, Hải liên hệ và hẹn gặp để trao đổi, thỏa thuận việc bán thận.

Phòng cho hay: Ngày 29-9, Phòng đón xe từ Bà Rịa-Vũng Tàu lên TP.HCM gặp Hải theo lịch hẹn tại một quán nước trên đường Sư Vạn Hạnh, quận 10. Tại đây, Hải báo một quả thận của Phòng sẽ được mua với giá 300 triệu đồng, kèm tiền bồi dưỡng của người mua ít nhất là 20 triệu đồng.

Đến ngày 1-10, Hải tiếp tục đưa Phòng đi xét nghiệm chuyên sâu và kết quả Phòng đạt điều kiện bán thận.

“Tôi nợ ngân hàng 300 triệu đồng nên đã giao kèo với Hải là trước khi bán thận sẽ được Hải tạm ứng một số tiền. Trước khi lên bàn mổ 1 tiếng, Hải phải chuyển đủ 300 triệu đồng cho tôi. Riêng số tiền người mua bồi dưỡng, tôi sẽ nhận sau khi rời phòng mổ” - Phòng cho biết.•

(Kỳ sau: Giáp mặt đường dây mua, bán thận. Theo sự sắp đặt của nhóm “cò” mua, bán thận, chúng tôi tiếp cận đường dây và được đưa vào ngôi nhà chung chờ ngày mổ lấy thận)

Pháp luật cấm mua, bán thận

Theo ThS - luật sư Trần Cao Đại Kỳ Quân (giảng viên Học viện Tư pháp TP.HCM), hiện nay pháp luật quy định khá chặt chẽ đối với việc hiến tặng mô, tạng người.

Điều kiện để một người có thể hiến thận (mô, bộ phận cơ thể) của mình khi còn sống hoặc sau khi chết được quy định tại Điều 5 Luật Hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác năm 2006 là người từ đủ 18 tuổi trở lên, có năng lực hành vi dân sự đầy đủ có quyền hiến mô, bộ phận cơ thể của mình khi còn sống, sau khi chết và hiến xác.

Và việc hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác là tự nguyện đối với người hiến, người được ghép vì mục đích nhân đạo, chữa bệnh, giảng dạy hoặc nghiên cứu khoa học; không nhằm mục đích thương mại và giữ bí mật về các thông tin có liên quan đến người hiến, người được ghép, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác hoặc pháp luật có quy định khác.

Như vậy, nếu ai thực hiện hành vi mua, bán mô, bộ phận cơ thể người thì có thể bị xử lý hình sự theo quy định tại Điều 154 BLHS năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017). Mức hình phạt cao nhất đến 20 năm tù hoặc chung thân.

Cũng theo luật sư Quân, một người có nhu cầu hiến tặng mô, tạng, bộ phận cơ thể người thì thực hiện việc đăng ký theo hướng dẫn tại Quyết định 2002/QĐ-TTg. Theo đó, người hiến tặng có thể đăng ký trực tiếp tại Trung tâm Điều phối ghép tạng quốc gia tại Hà Nội hoặc Đơn vị điều phối ghép các bộ phận cơ thể người tại BV Chợ Rẫy. Người hiến tặng có thể đăng ký qua bưu điện hoặc trực tuyến.

Sau khi nhận được thông tin thì Trung tâm Điều phối ghép tạng quốc gia sẽ tiếp nhận hồ sơ của người có nguyện vọng hiến tặng và gửi thông tin này về các cơ sở y tế có đủ điều kiện (theo Điều 16 của Luật Hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác) để làm thủ tục đăng ký cho người hiến.

Thời điểm đăng ký, người muốn hiến tạng không cần làm bất cứ xét nghiệm hay biện pháp kiểm tra sức khỏe nào. Cơ sở y tế sẽ tiến hành gặp, tư vấn cũng như khám sức khỏe trực tiếp cho người hiến tặng.

Sau khoảng 2-4 tuần từ thời điểm gửi đơn đăng ký hiến tạng, người đăng ký sẽ nhận được thẻ ghi nhận. Việc tiến hành lấy mô, bộ phận cơ thể người ở người sống chỉ có cơ sở y tế quy định tại Điều 16 của luật này mới có thẩm quyền tiến hành lấy mô, bộ phận cơ thể người.

Điều 14 Luật Hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác quy định: Chỉ lấy mô, bộ phận cơ thể con người mà người hiến đã đăng ký hiến. Nếu chưa đăng ký hiến mà thuộc trường hợp cấp cứu, cần phải ghép mô hoặc cần ghép mô cho cha, mẹ, anh, chị, em ruột thì được phép lấy mô của người chưa đăng ký hiến nhưng phải có sự đồng ý của người đó.

Luật sư Quân cũng cho biết về bộ phận cơ thể người không tái sinh của người sống thì phải thực hiện theo quy định và phải có văn bản đồng ý của Hội đồng tư vấn lấy, ghép bộ phận cơ thể người (hội đồng tư vấn này do cơ sở y tế thành lập gồm ít nhất là năm người, bao gồm các chuyên gia về y tế, pháp luật và tâm lý).

Đối với người có nguyện vọng được ghép tạng phải đáp ứng các điều kiện: phải có chỉ định ghép của cơ sở y tế được ghép mô, bộ phận cơ thể người và có đơn tự nguyện xin ghép. Trường hợp người dưới 18 tuổi phải có thêm sự đồng ý bằng văn bản của cha, mẹ hoặc người giám hộ của người đó.•