1. Tìm hiểu chung về tác phẩm "Hoàng Lê nhất thống chí" (Ngô Gia văn phái)
Nhóm tác giả Ngô Gia văn phái:
- Nguồn gốc: Nhóm tác giả thuộc dòng họ Ngô Thì, từ làng Tả Thanh Oai, huyện Thanh Oai, Hà Nội.
- Khởi xướng: Ngô Chi Thất (1635–1713) và Ngô Trân (1671–1761).
- Tác giả nổi bật: Ngô Thì Chí (1753–1788), quan thời Lê Chiêu Thống, và Ngô Thì Du (1772–1840), quan triều Nguyễn.
- Tư tưởng: Trung quân, ái quốc. Ngô Thì Chí từng chạy theo vua Lê Chiêu Thống và dâng “Trung hưng sách” để khôi phục nhà Lê.
Đặc điểm văn phái:
- Tổng số tác giả: 20 người qua 9 thế hệ.
- Đánh giá: Các tác phẩm của Ngô gia văn phái trung thực và phản ánh chân thực sự kiện từ cuối thế kỉ XVIII đến đầu thế kỉ XIX.
Hoàn cảnh sáng tác "Hoàng Lê nhất thống chí":
Nội dung: Ghi chép sự thống nhất của triều đại nhà Lê sau khi Tây Sơn diệt Trịnh và khôi phục Bắc Hà cho vua Lê. Tác phẩm tái hiện một giai đoạn lịch sử phong kiến Việt Nam trong khoảng 30 năm cuối thế kỉ XVIII và đầu thế kỉ XIX, gồm 17 hồi.
2. Soạn bài Hoàng Lê nhất thống chí sách mới chi tiết, ngắn gọn
Câu 1 (trang 77 sgk Ngữ văn 8 Tập 2)
* Đoạn trích hồi thứ 2:
* Đoạn trích hồi thứ 14:
* Mối liên kết giữa hai đoạn trích:
Hai đoạn này dù có tính độc lập nhất định nhưng lại gắn bó chặt chẽ với nhau:
(1) Đoạn đầu tiên theo dõi diễn biến trong triều đình chúa và cung vua.
(2) Đoạn thứ hai miêu tả cuộc xâm lược của nhà Thanh đối với nước ta; chiến thắng vang dội của vua Quang Trung trước quân Thanh, và kết quả là đội quân xâm lược của nhà Thanh phải tháo chạy cùng sự thất bại của vua tôi Lê Chiêu Thống.
=> Hai đoạn có mối liên hệ nhân quả rõ ràng:
Những mâu thuẫn nội bộ trong triều đình, xung đột quyền lợi giữa phủ chúa và cung vua, cùng sự lo sợ trước sức mạnh của vua Quang Trung (nguyên nhân) đã dẫn đến việc vua Lê Chiêu Thống cầu viện nhà Thanh (kết quả).
Cuộc xâm lược của quân Thanh và sự yếu kém, phản bội của vua tôi Lê Chiêu Thống (nguyên nhân) đã tạo điều kiện cho vua Quang Trung lên ngôi, tiến quân ra Bắc và đánh bại quân Thanh (kết quả).
Câu 2 (trang 77 sgk Ngữ văn 8 Tập 2)
Nhân vật Vua Quang Trung hiện lên với những phẩm chất nổi bật, thể hiện rõ nét trong văn bản qua các chi tiết sau:
- Khi nhận tin giặc Thanh đến Thăng Long, Vua Quang Trung không hề tỏ ra lo sợ hay chùn bước. Thay vào đó, ông lập tức chuẩn bị quân đội để ra trận, thể hiện sự bình tĩnh và quyết đoán.
- Ông lên ngôi vua không chỉ để củng cố quyền lực mà còn nhằm trấn an lòng dân và động viên binh sĩ. Hành động này cho thấy sự nhạy bén và trách nhiệm của ông với vận mệnh quốc gia.
- Vua Quang Trung tổ chức tế cáo trời đất và gặp gỡ các công thần, thể hiện lòng kính trọng và tôn trọng các vị trí quan trọng trong triều đình.
- Ông tiến hành duyệt binh tại Nghệ An, đưa ra phủ dụ và thực hiện các kế hoạch một cách kiên quyết, cho thấy sự cẩn trọng và khả năng lãnh đạo của ông.
- Vua Quang Trung có khả năng phân tích tình hình chiến sự rõ ràng, biết đánh giá ưu thế của ta và địch, từ đó đưa ra những quyết định sáng suốt và kịp thời.
- Lời phủ dụ của ông cảm kích lòng quân dân, thể hiện sự quan tâm và khích lệ đối với những người đang chiến đấu.
- Vua Quang Trung biết cách chọn người tài, lập kế hoạch chi tiết và thực hiện các chiến lược một cách hiệu quả, cho thấy sự thông minh và chiến lược trong lãnh đạo.
=> Những chi tiết này làm nổi bật nét tính cách của Vua Quang Trung như sau:
- Ông là một vị tướng quyết đoán, mạnh mẽ, hành động dứt khoát và không ngần ngại trước khó khăn.
- Ông cũng là một nhà chiến lược thông minh, nhạy bén và sáng suốt.
- Vua Quang Trung có tầm nhìn xa trông rộng, hiểu rõ tình hình và nắm bắt cơ hội.
- Ông hiện lên như một vị tướng dũng cảm, lẫm liệt và là linh hồn của cuộc chiến đấu bảo vệ đất nước.
Câu 3 (trang 77 sgk Ngữ văn 8 Tập 2):
Nhận xét về nghệ thuật kể chuyện của tác giả (chú ý cách sử dụng ngôi kể, kết hợp lời của người kể chuyện và lời của nhân vật...).
Trả lời:
Nghệ thuật kể chuyện của tác giả thể hiện sự tinh tế qua các yếu tố sau:
- Miêu tả sinh động và chân thực: tác giả sử dụng ngôn ngữ sống động và chọn lọc để tái hiện các sự kiện, giúp người đọc hình dung rõ ràng và cụ thể về bối cảnh và các nhân vật.
- Hình ảnh đặc sắc và chi tiết tinh tế: những hình ảnh được xây dựng một cách rõ nét, với những chi tiết nhỏ nhưng đầy gợi cảm, tạo nên sức hút mạnh mẽ cho câu chuyện.
- Kết hợp tự sự và miêu tả: tác giả khéo léo phối hợp giữa kể chuyện và miêu tả, tạo nên một sự cân bằng hài hòa, giúp câu chuyện trở nên mạch lạc và sinh động.
- Giọng điệu linh hoạt: giọng kể thay đổi linh hoạt, phù hợp với từng tình huống và nhân vật, tạo nên sự phong phú và đa dạng trong cách tiếp cận câu chuyện.
Câu 4 (trang 77 sgk Ngữ văn 8 Tập 2)
So sánh thái độ, tình cảm của tác giả khi viết về Vua Quang Trung – nghĩa quân Tây Sơn và về anh em Trịnh Tông – đám kiêu binh, Lê Chiêu Thống, Tôn Sĩ Nghị, đội quân xâm lược nhà Thanh. Theo em, cách thể hiện thái độ như vậy có phù hợp với truyện lịch sử hay không? Vì sao?
Trả lời:
- Thái độ của tác giả đối với Vua Quang Trung và nghĩa quân Tây Sơn: Tác giả thể hiện sự ngưỡng mộ và ca ngợi đối với Vua Quang Trung, coi ông là một vị anh hùng với tài năng và lòng yêu nước. Thái độ này phản ánh sự trân trọng và tôn vinh những công lao to lớn của nhà vua và quân đội Tây Sơn trong cuộc kháng chiến chống ngoại xâm.
- Thái độ của tác giả đối với anh em Trịnh Tông, đám kiêu binh, Lê Chiêu Thống, và Tôn Sĩ Nghị: Tác giả thể hiện sự khinh thường và phê phán đối với những kẻ phản bội và quân xâm lược. Các nhân vật này được mô tả với những yếu điểm, thiếu phẩm chất đáng trọng và hành động gây hại cho đất nước, thể hiện rõ sự chỉ trích và sự không ủng hộ của tác giả.
- Cách thể hiện thái độ: Cách thể hiện thái độ như vậy hoàn toàn phù hợp với truyện lịch sử. Bởi lẽ, việc tôn vinh người có công và chỉ trích kẻ có tội là cách thể hiện lập trường rõ ràng và công bằng. Truyện lịch sử cần phản ánh đúng bản chất sự việc và nhân vật, từ đó thể hiện được tinh thần yêu nước và sự công bằng trong đánh giá lịch sử.
Câu 5 (trang 77 sgk Ngữ văn 8 Tập 2):
Qua văn bản, em hiểu thêm điều gì về Vua Quang Trung và cuộc kháng chiến chống quân Thanh của nhân dân ta.
Trả lời:
- Về Vua Quang Trung: Qua văn bản, Vua Quang Trung hiện lên như một người anh hùng vĩ đại của dân tộc, không chỉ nhờ vào tài chỉ huy quân đội mà còn bởi sự thông minh và quyết đoán. Ông đã lập nên kỳ tích chưa từng có bằng việc đánh bại quân Thanh trong một thời gian ngắn, thể hiện tài nghệ và lòng kiên cường.
- Về cuộc kháng chiến chống quân Thanh: Cuộc kháng chiến này chứng tỏ tinh thần yêu nước mãnh liệt và lòng dũng cảm của quân và dân ta. Dưới sự lãnh đạo của Vua Quang Trung, nhân dân đã đồng lòng chống lại sự xâm lược, thể hiện rõ sự quyết tâm bảo vệ độc lập và tự do của đất nước.
Câu 6 (trang 77 sgk Ngữ văn 8 Tập 2)
So sánh cốt truyện trong văn bản "Hoàng lê nhất thống chí" (cốt truyện đa tuyến) và "Lặng lẽ Sapa" (Cốt truyện đơn tuyến)
* Điểm tương đồng
Có nhiều hoặc một vài nhân vật cùng xuất hiện.
Là tác phẩm tự sự.
* Điểm khác biệt
- Hoàng Lê nhất thống chí
- Cốt truyện có nhiều chuỗi sự kiện, nhiều tuyến nhân vật, đan xen với nhau.
- Tiểu thuyết chương hồi
- Lồng ghép các câu chuyện với nhau khi nhân vật đang nói chuyện hay kể về một sự vật sự việc khác nhau.
- Lặng lẽ Sapa
Cốt truyện chỉ có một chuỗi sự kiện đơn giản, 1 tuyến truyện duy nhất. Truyện ngắn hiện đại.
