Người nắm giữ bài thuốc bí truyền chữa xương khớp ngàn đời của người Dao

Tôi đã tìm gặp vị bà lang người Dao Phùng Thị Sơn (SN 1956, trú xã Tú Sơn, huyện Kim Bôi, tỉnh Hòa Bình) có phương thuốc chữa xương khớp kỳ tài bí truyền hàng ngàn đời. Để làm ra được bài thuốc chữa xương khớp, bà phải vào tận rừng sâu, núi cao để kiếm được những thảo dược dùng cho việc chữa trị. 

Gặp người nắm giữ bí truyền của dân tộc Dao

Theo sự chỉ dẫn của bà Bùi Thị Quy, bệnh nhân xương khớp đã được chữa khỏi bằng bài thuốc của lương y Phùng Thị Sơn. Đến đầu bản Hạ Sơn, hỏi thăm đường, được một người chỉ: “Chú cứ đi hết con dốc dài, đến lưng chừng dốc thì nhìn thấy căn nhà mầu xanh đó là nhà cô Sơn. Mà chú cũng đến lấy thuốc à, hôm nay không biết có đi rừng hay đang ở nhà đó, người ta đến lấy thuốc đông lắm sợ cô ấy có phải đi rừng lấy thuốc không?”.

Đến lưng chừng con dốc, dừng trước căn nhà màu xanh hỏi thăm. Rất may cho tôi là cô Sơn có nhà, cô đang bận với sân thuốc của mình. Thấy khách cô Sơn hỏi: “Cháu đến lấy thuốc chữa bệnh gì à?”. Khi biết mục đích của khách lương y Sơn chỉ cười khiêm tốn: “Nghề thuốc của cô chữa đã có từ nhiều đời nay, cô chỉ là người thừa hưởng và phát huy nghề của gia đình thôi chứ có công lao gì đâu”.  Rót chén trà mộc (loại trà tự tay hái và sao theo cách thủ công của người Dao – PV) lương y Sơn vui vẻ kể về nghề thuốc của mình.

Theo lương y Sơn thì cô cũng không nhớ được nghề làm thuốc của gia đình có từ bao lâu, chỉ biết được truyền khá nhiều đời trong gia đình bà Sơn. Từ lúc bà bé tí, còn mới đánh vần cái chữ thì đã theo bà, hoặc mẹ đi hái thuốc. Bà của cô là lương y Phùng Thị Nảy, một lương y nổi tiếng của vùng rừng núi Hòa Bình trước kia, được nhiều bản làng biết tới vì đã cứu sống được nhiều người bệnh. Cô cũng chẳng nhớ rõ năm sinh của cụ vì trước đây giấy tờ không ghi như bây giờ. Cô chỉ nhớ là bà ngoại cô sống thọ đến trăm tuổi mới mất. Cô nhớ lại: “Ngày ấy sống ở tuổi đó hiếm lắm, khắp bản trên xóm dưới mới có một người. Cụ cao tuổi nhưng vẫn đi rừng băng băng. Người trong bản thường nói là do bà nắm được bài thuốc xương khớp nên mới “khỏe chân” như thế”. Còn mẹ của cô là lương y Phùng Thị Minh, là hội viên của Hội đông y tỉnh Hòa Bình từ nhiều năm trước. Bà rất giỏi, trước kia khi trên này hầu như không có bệnh xá thì việc trị bệnh chủ yêu bằng thuốc nam. Cụ Minh đã chữa trị cho vô số người khắp các bản huyện. Khi cụ mất nhiều người ở tận xa cũng đến để thăm ân nhân của mình.

Nhờ theo bà và mẹ đi hái thuốc nhiều nên ngay từ nhỏ cô Sơn đã được chỉ dạy cho biết những cây thuốc để sau này có thể theo nghề. Theo cô Sơn thì: “Có những vị thuốc chỉ có bà và mẹ cô biết. Sau này có đi hỏi thêm các vị thầy lang khác nhưng cũng không ai biết được những vị đó. Nó là bí truyền trong nghề thuốc của gia đình cô nhiều đời nay”.

Theo cô sơn thì những vị thuốc bí truyền đó chính là những vị chủ chốt của bài thuốc chữa xương khớp. Nó rất hiếm và công dụng cực kỳ hiệu quả.Có một điều đặc biệt là bài thuốc chỉ truyền cho con gái. Cô Sơn cũng không biết quy định đó từ bao giờ, nhưng tất cả các đời đều phải tuân theo. Và đến bây giờ cô cũng vậy, nghề thuốc của cô được truyền lại cho những người con gái của cô. Theo cô thì có thể: “Thường thì đàn bà làm thuốc tỉ mỉ, kiên nhẫn hơn. Và đi rừng cũng nhiều hơn đàn ông nên các từ đời xưa nghề thuốc chỉ truyền cho con gái trong nhà mà thôi”.

Vốn yêu thích nghề thuốc cứu người vì được thừa hưởng từ bà và mẹ. Nên từ lúc hơn mười tuổi cô đã có thể tự tay bốc thuốc chữa cho người bệnh. Trong nhiều năm làm thuốc cô chẳng nhớ là mình đã chữa cho bao nhiêu người nữa. Mỗi dịp lễ tết vô số người tìm đến để cảm ơn cô.

Bài thuốc từ thảo dược núi đá

Hiện nay lương y Sơn là hội viên của hội đông y tỉnh Hòa Bình. Cô cũng là một trong những hội viên tiêu biểu của Hội đông y xã Tú Sơn. Cô cùng những thầy thuốc nam trong xã cùng nhau phát triển nghề thuốc. Có những người không biết về vị thuốc tìm tới cô để học, cô chỉ dậy tận tình.Tuy năm nay đã hơn 60 tuổi, nhưng cô vẫn tự tay vào rừng hái thuốc. Vì có những vị thuốc hiếm và bí truyền nên cô phải đích thân vào tít trong rừng sâu hoặc tìm trên những núi đá cheo leo hiểm trở mới hái được. Do bệnh nhân rất nhiều, có những ngày nghỉ họ phải xếp hàng để chờ cắt thuốc, mà rừng thì ít đi nên việc lấy thuốc có khi mất cả mấy ngày đi rừng.

Theo lương y Sơn thì bài thuốc chữa bệnh về đau xương khớp khá kỳ công. Nó phải dùng từ hàng chục vị thuốc, chủ yếu là lấy từ trên rừng về. Một số vị được cho vào để nấu thành cao trong một tháng trời để lấy được tinh chất và dùng cùng với thuốc. Khi nào có người cắt thuốc thì mới lấy ra để phân chia từng vị một để thành một thang thuốc, thuốc được sắc uống như thuốc bắc. Có một số vị thuốc gọi theo tiếng người Dao như cây “Dào ghím”, “Dào pèng”… Những loại cây này đều là dạng thân gỗ hoặc dây, có cây là cổ thụ cao lớn. Hoặc như loại “Lòm tỏi”, một vị thuốc chống viêm cực kỳ hiệu quả. Loại này dạng thân nhỏ, có lá đôi. Để lấy được những vị này phải leo trèo rất vất vả mới lấy được.

Bài thuốc chữa trị các bệnh về thoái hóa khớp như viêm khớp, vôi hóa, gai đôi, thoái hóa cột sống lưng, cổ, đầu gối…. Theo cô Sơn thì việc chữa trị bằng bài thuốc nam này cũng phải kỳ công, nó không có tác dụng nhanh như tây y, nhưng khi khỏi thì nó không bị tái phát. Việc dùng thuốc nam đặc biệt là không có tác dụng phụ. “Khi uống thuốc mấy ngày đầu người bệnh có thể cảm thấy hơi đâu nhức hơn một chút, khi đó là thuốc đang công bệnh rất tốt. Nhưng tùy từng cơ địa từng người, có người thì uống không cảm thấy đau.Dùng thuốc nam thì phải trong một thời gian nhất định mới có tác dụng. Với những người bị nhẹ thì uống thuốc và chữa trị trong vòng gần tháng là khỏi. Còn những người bệnh nặng thì phải dùng thuốc tới vài tháng thì mới có thể chữa khỏi dứt điểm được”, lời cô sơn.Việc chữa trị bằng bài thuốc của cô Sơn nếu bệnh nhẹ thì chỉ cần thời gian ngắn là có thể khỏi . Và cũng tùy tình trạng bệnh, loại thoái hóa xương khớp mà có thể tăng giảm các vị thuốc sao cho phù hợp. Theo cô thì những trường hợp đến đây chữa đều thông báo đã khỏi bệnh. Cô cũng chưa từng bó tay trước trường hợp người bệnh đến chữa nào cả. Theo cô sơn: “Mỗi người cô chữa thông báo là bệnh tình đã khỏi là cô vui lắm. Cảm thấy mình giúp được cho đời thêm phần nào”.

Nói về trường hợp của vợ chồng Bà Quy lương y Sơn cho biết: “Ông Nhỏ lúc đến lấy thuốc bệnh tình đã nặng, gần như liệt hẳn. Phải dùng cả hình thức uống thuốc và mỗi lần tắm cho thêm ít nước thuốc vào thì mới bình phục được nhanh. Còn bà Quy thì bệnh nhẹ hơn nên dùng thuốc uống vài tuần là khỏi được”. Trong mấy chục năm làm thuốc, cô đã từng chữa trị cho nhiều người bệnh “thập tử nhất sinh” bằng bài thuốc bí truyền này…

Kỳ tới: Hé lộ thảo dược quý hiếm trên vách đá chữa trị bệnh xương khớp cứu hàng ngàn người của bà lang người Dao

Nguyễn Dung(T/H)