Bệnh tăng nhãn áp (hay cườm nước, thiên đầu thống) là bệnh lý phức tạp và là một trong số những nguyên nhân hàng đầu gây mù lòa vĩnh viễn, chỉ sau bệnh đục thủy tinh thể.
Bệnh tăng nhãn áp là gì
Tăng nhãn áp hay bệnh Glaucoma (tên gọi khác là cườm nước hay thiên đầu thống) là bệnh lý khi áp lực thủy dịch tăng lên làm tăng áp lực ở nhãn cầu, gây tổn thương dây thần kinh thị giác, nguy cơ cao dẫn tới mù lòa.
Phân loại tăng nhãn áp
Hiện ở Việt Nam bệnh tăng nhãn áp được phân thành 2 loại chính tăng nhãn áp nguyên phát và tăng nhãn áp thứ phát.
Trong đó, tăng nhãn áp nguyên phát (Glaucoma nguyên phát) lại được phân thành tăng nhãn áp góc đóng (Glaucoma góc đóng) nguyên phát và tăng nhãn áp góc mở nguyên phát (Glocom góc mở nguyên phát).
Mô tả mắt khỏe mạnh và mắt bị tăng nhãn áp.
Còn tăng nhãn áp thứ phát thường xuất hiện sau những rối loạn tại mắt và toàn thân như bị chấn thương, viêm màng bồ đào hay bệnh lý của thể thuỷ tinh,...
Nguyên nhân gây bệnh tăng nhãn áp
Có nhiều nguyên nhân gây bệnh Glaucoma. Glocom góc mở nguyên phát thường xảy ra người cao tuổi, người trung niên. Nguyên nhân do tuổi cao gây mất cân bằng trong sản xuất và rút thoát dịch chất lỏng trong nhãn cầu.
Glocom góc đóng mạn tính (hay Glocom góc đóng) xảy ra do sự tắc nghẽn các ống dẫn lưu bình thường bên trong nhãn cầu, khiến sự gia tăng áp lực trong mắt kéo dài.
Glocom thứ phát thường do nguyên nhân tiền sử mắc các bệnh lý hay chấn thương ở mắt. Ví dụ, bệnh viêm nhãn cầu, bệnh đục thủy tinh thể quá nghiêm trọng khi bị sưng tấy. Người bệnh bị di chứng sau chấn thương hay phẫu thuật có thể gây tăng nhãn áp thứ phát.
Một nguyên nhân khác do di truyền, năm 2018, các nhà khoa học thuộc Viện Nghiên cứu Y học Berghofer QIMR (Australia) đã nghiên cứu trên toàn bộ bộ gien đối với hơn 134.000 người có dấu hiệu tăng áp lực dịch trong mắt (áp lực nội nhãn).
Khi áp lực nội nhãn tăng cao có thể làm gia tăng nguy cơ phát triển thiên đầu thống. Trong số này, các nhà khoa học xác định được 40 chuỗi nhiễm sắc thể (ADN) mới có thể làm gia tăng nguy cơ mắc tăng nhãn áp.
Nghiên cứu chỉ ra rằng những người mang các chuỗi ADN mới phát hiện này có nguy cơ mắc bệnh thiên đầu thống cao gấp 6 lần so với những người khác.
Yếu tố di truyền được xem là một trong số các nguyên nhân gây bệnh tăng nhãn ở trẻ em. Theo Cổng thông tin Y khoa trực tuyến Univadis, tỷ lệ trẻ mắc bệnh tăng nhãn áp là 1/10.000 trẻ em. Tăng nhãn áp bẩm sinh có thể biểu hiện ra ngoài khi trẻ mới 3 tháng tuổi, tuy nhiên để phát hiện bệnh trong giai đoạn này với các bậc cha mẹ gần như là điều không thể.
Hiện tại không có cách nào phòng ngừa tăng nhãn áp bẩm sinh hoặc tăng nhãn áp vị thành niên (xuất hiện khi 16 tuổi). Do đó, cách duy nhất là phát hiện bệnh càng sớm càng tốt.
Dấu hiệu nhận biết mắc bệnh tăng nhãn áp
Trước hết cần hiểu nhãn áp bình thường là bao nhiêu và khi nào được coi là tăng nhãn áp. Để đo nhãn áp, y học hiện nay sử dụng nhãn áp kế Maclakov với công thức tính: P=W/A. Trong đó: P là nhãn áp, W là trọng lượng quả cân, A là diện tích bị đè bẹp.
Thông số nhãn áp trung bình khi đo bằng nhãn áp kế Maclakov với quả cân 10 gam cho kết quả trong khoảng 16mmHg - 21 mmHg được coi là nhãn áp bình thường. Khi nhãn áp vượt quá 21 mmHg tức là có hiện tượng tăng nhãn áp.
Bên cạnh đó, yếu tố chênh lệch giữa 2 mắt (tính cùng một thời điểm như 12h hay 24 giờ...) phải dưới 5 mmHg cũng đảm bảo nhãn áp ở mức bình thường.
Dựa vào các dấu hiệu sau đây bạn có thể kiểm tra mình có triệu chứng mắc bệnh tăng nhãn áp hay không.
Mắt đau nhức, mỏi mắt, đỏ cộm, nề mi là một số dấu hiệu ban đầu của bệnh tăng nhãn áp.
Dấu hiệu mắc bệnh tăng nhãn áp đầu tiên là thường xuyên mỏi mắt, cảm mắt bị khô rát. Đối với tăng nhãn áp góc mở, bệnh nhân mất thị giác phía ngoài, mắt bắt đầu nhìn mờ, không đọc được chữ nhỏ hay khó khăn khi xỏ kim, khi nhìn vào bóng đèn điện chiếu sáng không thể nhìn thấy vòng hào quang xung quanh... khi nhìn vật thể gì lâu có thể xuất hiện đau đầu. Biểu hiện lâm sang ở mắt là xuất huyết gai thị, tổn hại lớp sợi thần kinh quanh gai thị.
Thông thường tăng nhãn áp góc độ mở không có triệu chứng cho đến khi bệnh đã đến giai đoạn cuối. Ngược lại, người bị tăng nhãn áp góc độ đóng thường có biểu hiện mắt đau, đỏ, đau đầu, buồn nôn và nôn, thị lực mờ hoặc thấy ánh quầng quanh đèn trong khi nhìn... thường gặp ở người trung niên, người già.
Tăng nhãn áp góc đóng bán cấp cũng có các triệu chứng đau nhức mắt kèm đau đầu, mắt đỏ mi nề, nhãn cầu căng cứng... Tuy nhiên những cơn đau đầu nhức mắt rất nhẹ hoặc chỉ thoáng qua kèm mắt nhìn mờ trong giây lát. Sau đó bệnh nhân có thể nhìn lại bình thường nhưng tần suất các cơn như vậy tăng dần, mức độ giảm thị lực cũng ngày một nặng hơn.
Do đó, tùy loại mắc phải mà người bệnh có thể nhận biết các triệu chứng hay không. Hầu hết trường hợp bệnh tiến triển âm thầm, bệnh nhân chủ quan với các dấu hiệu sớm và chỉ nhập viện khi mắt có biểu hiện mờ dần.
Các giai đoạn thị lực của người bệnh Glaucoma (cườm nước/thiên đầu thống).
Đối với trẻ nhỏ, dấu hiệu mắc bệnh tăng nhãn áp ở trẻ nhỏ khác nhiều so với các triệu chứng ở người lớn. Cụ thể, trẻ chảy nước mắt liên tục ngay cả khi không xem tivi hay đọc sách. Mắt trẻ thường nhạy cảm với ánh sáng, dù là ánh sáng tự nhiên hay ánh sáng đèn điện. Một số ít trường hợp trẻ co giật mí mắt, có thắt quanh mí mắt không đều.
Bên cạnh đó, khi quan sát mắt trẻ thấy biểu hiện lâm sàng tăng kích thước giác mạc, nặng mắt, củng mạc mắt không còn màu trắng mà chuyển sang hơi xanh hoặc xám nhạt... rất có thể đó là dấu hiệu mắc bệnh tăng nhãn áp.
Cách điều trị bệnh tăng nhãn áp
Các bác sĩ khẳng định hiện chưa có phương pháp nào có thể chữa khỏi hoàn toàn bệnh tăng nhãn áp/thiên đầu thống/cườm nước. Các phương pháp điều trị chỉ nhằm khống chế mức độ giảm thị lực và ngăn ngừa các triệu chứng đi kèm. Một khi bệnh thiên đầu thống đã tiến triển đến giai đoạn muộn bệnh nhân sẽ bị mù vĩnh viễn.
Việc dùng thuốc uống và tra mắt thường được chỉ định khi bệnh ở giai đoạn sớm.
Cách điều trị bệnh tăng nhãn áp phụ thuộc vào giai đoạn phát hiện và loại bệnh mắc phải. Nếu phát hiện bệnh sớm có thể điều trị bằng thuốc nhỏ mắt và uống thuốc giúp giảm áp lực cho mắt. Thông thường việc điều trị nội khoa được chỉ định với tăng nhãn áp đóng đơn cấp.
Bác sĩ thường kê thuốc tra mắt pilocarpin 1% - 2% 1h/lần, đồng thời cho uống Acetazolamid 0,25 g, uống 2 - 4 viên/ngày. Liều lượng thuốc được duy trì đến khi nhãn áp hạ thì tra 3 - 4 lần/ngày.
Nếu bệnh nhân có biểu hiện nôn nhiều, không uống được thuốc thì chuyển sang tiêm tĩnh mạch Diamox 500 mg x 1 ống.
Nếu việc dùng thuốc không hiệu quả, bệnh nhân có thể được phẫu thuật laser. Bác sĩ sử dụng tia laser chiếu vào khu vực bè giác mạc (nơi thoát thủy dịch), tạo ra khoảng 100 lỗ nhỏ trên bè giác mạc nhằm thoát thủy dịch cho mắt.
Quá trình phẫu thuật laser chỉ mất 15 - 20 phút cho hiệu quả cao và ít biến chứng. Phương pháp này cho hiệu quả kéo dài tới khoảng 2 - 5 năm mới có nguy cơ tái phát.
Trường hợp phẫu thuật bằng laser không hiệu quả, bệnh nhân có thể được chỉ định phẫu thuật cắt bè củng giác mạc. Bác sĩ sẽ cắt bỏ một phần bè củng giác mạc và mống mắt để tạo đường thoát thủy dịch nhằm ổn định áp suất trong mắt.
Trường hợp phẫu thuật bằng laser hay cắt bè củng giác mạc không có tác dụng, còn một phương pháp phẫu thuật khác là cấy ghép ống thoát thủy dịch. Bác sĩ sử dụng một ống có chiều dài khoảng 1,3 cm bằng chất liệu silicon để làm ống thoát thủy dịch rồi ghép vào mắt bệnh nhân. Tuy nhiên, phương pháp này có hạn chế là sau mổ bệnh nhân phải băng mắt khá khó chịu cần thêm thời gian theo dõi, điều trị.
[presscloud]http://media.baosuckhoecongdong.vn/upload/video/2019/08/30/benh-tang-nhan-ap_30082019174148.mp4[/presscloud]
Tổng quan về bệnh tăng nhãn áp/Glaucoma. Video: OsmosisVietnamese
Hà Ly (t/h)
