Nhìn lưỡi đoán bệnh theo quan điểm Đông y

Theo Đông y, quan sát lưỡi và rêu lưỡi là một nội dung quan trọng của phương pháp thiết chẩn bệnh. Bình thường đây là phần do khí vị bốc hơi sinh ra. Do đó, sự thịnh suy của khí vị có thể được phản ánh từ sự thay đổi tại đây. Bệnh lý hình thành, một là do khí đục khi ăn uống ứ đọng tăng lên mà sinh ra, hai là do tà khí hình thành.

 

Vọng, văn, vấn, thiết là bốn phương pháp khám bệnh của Đông y gọi là tứ chẩn. Thiệt chẩn tức xem lưỡi thuộc về ‘vọng chẩn’ (quan sát để chẩn đoán), đây chính là thước đo sức khỏe của cơ thể. Lưỡi có thần khí hay không, có thể phản ánh tình trạng sức khỏe của nội tạng, khí huyết, tân dịch thịnh suy. Nó liên quan đến việc tiên đoán tình trạng và đóng vai trò chính trong chẩn đoán bệnh. Chỉ cần thè lưỡi, những ẩn dấu về sức khỏe đều bộc lộ ra.

 

Lưỡi là khối cơ cử động uyển chuyển trong miệng. Mặt trên chứa nhiều gai vị giác với các cấu trúc đặc biệt gọi là nụ nếm. Nó được chia ra hai phần: Chất lưỡi và rêu lưỡi. Chất lưỡi là cấu trúc cơ bản của lưỡi. Rêu lưỡi là phần bám trên mặt lưỡi. Theo Đông y, tất cả các tạng phủ, kinh lạc đều có mối quan hệ và biểu hiện ra ở lưỡi. Vì vậy, thiệt chẩn được xem là một phương pháp thăm khám hiệu quả, khiến nhiều người giật mình khi thấy thầy lang chỉ cần nhìn lưỡi có thể phán đoán ra bệnh bên trong.

 

 

Đầu lưỡi tương ứng với tạng Tâm. Bên trái và phải đối ứng với phủ Đảm và tạng Can. Ở nửa phần từ đầu lưỡi trở lên đối ứng với tạng Phế. Trung tâm của lưỡi đối ứng với với Tỳ, Vị. Cuống lưỡi đối ứng với tạng Thận. Lưỡi của người khỏe mạnh bình thường có hai chỉ số một là màu sắc, hai là độ dày và kích thước. Bạn có thể nhìn vào gương và lè lưỡi ra tự quan sát.

 

Màu lưỡi của người khỏe mạnh thường có màu từ đỏ nhạt đến hồng nhạt. Nếu nó quá nhạt hoặc trắng, có thể do nhiễm lạnh hoặc thiếu máu, nếu bị đỏ hoặc xuất hiện các sợi máu màu đỏ, có thể là biểu hiện cơ thể bị nóng, nếu có màu tím đậm, là minh chứng đang bị ứ huyết.

 

Độ dày và kích thước của lưỡi nên vừa phải. Lưỡi quá to, là do Tỳ hư; lưỡi có dấu răng là do Tỳ hư mạnh. Nếu lưỡi quá nhỏ, là biểu hiện khí uất; nếu vừa nhỏ vừa mỏng là biểu hiện của thiếu khí huyết. Nếu lưỡi xuất hiện vết đốm, là do ứ huyết Nếu đầu lưỡi bị sưng đỏ, là biểu hiện của hội chứng nhiệt; nếu giữa lưỡi xuất hiện vết nứt, là biểu hiện thiếu khí ở Tỳ Vị.

 

 

Thiệt chẩn là cơ sở quan trọng để các thầy thuốc chẩn đoán, quan sát tình trạng, quyết định điều trị và đánh giá tiên lượng bệnh trạng. Phân biệt các màu khác nhau của rêu lưỡi, tương ứng với các loại bệnh như thế nào.

 

Rêu lưỡi trắng: Rêu lưỡi trắng xuất hiện ở những bệnh nhân có thủy thấp ngưng lưu hoặc đàm ẩm ứ đọng trong cơ thể. Bệnh nhân bị tràn dịch màng phổi, cổ trướng, viêm thận mãn tính và hen suyễn, viêm phế quản mãn tính, giãn phế quản… cơ thể có thấp trọc hoặc đàm ẩm tích tụ sẽ làm lưỡi xuất hiện rêu trắng dày. Rêu trắng, ngoài xuất hiện ở những người bình thường không có bệnh, thường gặp ở những người mắc các bệnh nhẹ, giai đoạn đầu và đang thời kỳ phục hồi. Các loại bệnh ở giai đoạn đầu hoặc ổ bệnh cục bộ, không ảnh hưởng đến tổn thương toàn thân, chẳng hạn như bướu cổ tuổi dậy thì, ngoại thương, nấm chân, ung thư vú giai đoạn đầu, ung thư cổ tử cung…

 

Rêu lưỡi vàng: Nhìn nhận từ góc độ bệnh lý, hầu hết rêu lưỡi vàng có liên quan đến chứng nhiễm trùng hoặc viêm nhiễm: Các bệnh truyền nhiễm cấp tính như bệnh dịch não, viêm nào Nhật Bản (JE), leptospirosis, thương hàn, bạch hầu và lỵ trực khuẩn, viêm phổi nặng, viêm gan nặng, nhiễm trùng đường ruột, viêm bể thận cấp tính, bệnh viêm vùng chậu, nhiễm trùng huyết do tụ cầu khuẩn và liên cầu khuẩn, viêm tụy cấp, viêm ruột thừa, tắc ruột, vỡ do thai ngoài tử cung, viêm phúc mạc cấp tính, sỏi đường tiết niệu kết hợp với nhiễm trùng. Nếu bị cảm lạnh, sốt và xuất hiện rêu lưỡi vàng, đi kèm khô miệng, đau họng, ho và vàng da, Đông y gọi là cảm mạo loại phong nhiệt. Sốt 2 ngày sẽ xuất hiện chứng này, vì vậy sốt và rêu vàng cũng có mối quan hệ mật thiết. Khi điều trị, chủ yếu sử dụng thuốc làm mát là chính, tránh các đồ ăn cay và thuốc bổ, để không thêm dầu vào lửa.

 

Rêu lưỡi đen xám: Chủ yếu là do sự tăng sinh như hình dạng sợi tơ ở đầu lưỡi, biểu hiện có có màu nâu đen, xám đen và nám đen cho tới khi đen sạm ở mức độ sâu. Đông y nhìn nhận, bệnh nhân có biểu hiện rêu lưỡi này, nhất định thời gian mắc bệnh đã lâu, phức tạp và phức tạp nghiêm trọng. Y học cổ truyền nhìn nhận, đây là do nhiệt cực hóa hỏa gây ra. Người có vấn đề về đường tiêu hóa, dễ sinh hàn ẩm, rêu lưỡi sẽ trở nên dày, nhớt. Ban đầu là màu trắng, dần dần chuyển sang màu vàng hoặc đen. Trên lâm sàng, có một số loại bệnh mãn tính, chẳng hạn như urê huyết và khối u ác tính, khi tình trạng xấu đi, cũng sẽ xuất hiện dạng rêu lưỡi này. Đây là dấu hiệu của bệnh hiểm nghèo. Rêu lưỡi đen cũng xuất hiện khi tinh thần ở trạng thái căng thẳng cao độ. Thường xuyên thức khuya, hút thuốc quá nhiều là các nguyên nhân gây ra tình trạng này. 

 

 

Lưỡi màu nhợt: Toàn bộ mặt lưỡi chỉ có màu trắng xen lẫn các vết đốm màu tím mà không có màu hồng nhạt của huyết sắc, viền lưỡi không đều đặn là hiện tượng lưỡi dương hư ứ máu. Đây rất có thể là biểu hiện của người bệnh ung thư phổi lâu ngày.

 

Lưỡi có màu sẫm, lưỡi khô: Trên lưỡi nổi rêu vàng dày, miệng đắng, viền lưỡi gai đỏ, nhớt, hơi thở hôi, đây rất có thể là biểu hiện của người bệnh ung thư dạ dày lâu ngày.

 

Lưỡi có rêu mỏng, nhầy: Phần cuống lưỡi rải rác các đám đờm vàng, đây chính là đặc điểm lưỡi của người tạng tỳ hư, thấp khí khá thịnh.

 

Lưỡi có màu trắng, nhợt: Khi lưỡi có màu trắng, không hồng nhạt như bình thường, lưỡi rêu mỏng là biểu hiện cơ thể suy nhược khí huyết. Những dấu hiệu trên cũng là biểu hiện cảnh báo chức năng của các cơ quan "lục phủ ngũ tạng" trong cơ thể đang bị rối loạn.

 

Lưỡi nhợt kèm đốm ứ sẫm: Viền lưỡi bao phủ các chấm xuất huyết màu tím, có rêu mỏng, viền lưỡi mấp mô không đều... Biểu hiện này của lưỡi dễ sinh ra hiện tượng máu tụ khí ứ, kinh mạch không thông.

 

Việc quan sát lưỡi theo Đông y có vai trò rất quan trọng đối với việc xác định sự phát triển của bệnh tật. Tuy nhiên, hiện nay bất kỳ phương pháp tự đoán bệnh tật nào đều không có ý nghĩa kết luận. Nếu thấy cơ thể có những dấu hiệu bất thường, bạn nên đi thăm khám tìm ra bệnh dựa trên những chuẩn đoán, xét nghiệm của y học hiện đại.