Vay tiêu dùng trả góp là hình thức vay cá nhân phổ biến nhất hiện nay. Ưu điểm lớn nhất là người vay không nhất thiết phải lý giải mục đích vay cũng như kế hoạch sử dụng số tiền vay được với tổ chức tín dụng. Ở một khía cạnh tích cực thì việc này vừa đảm bảo sự riêng tư mà người vay muốn có, vừa giúp thủ tục và thời gian duyệt vay được tiết kiệm đáng kể. Hiện nay, trên thị trường, hầu hết các khoản vay tiêu dùng đều là vay tín chấp nhưng vẫn còn hai hình thức vay tiêu dùng khác, không nổi bật bằng song vẫn có đối tượng khách hàng riêng. Đó là vay thế chấp tiêu dùng và vay cầm cố.
Hiện tại, ở Việt Nam có 49 ngân hàng, 16 công ty tài chính tiêu dùng cùng hàng nghìn cơ sở cầm đồ do nhà nước cấp phép và quản lý sẵn sàng cung cấp các khoản vay tiêu dùng. Các ngân hàng thì cho vay theo cả hai hình thức tín chấp và thế chấp. Các công ty tài chính tiêu dùng chỉ cho vay tín chấp trong khi các cơ sở cầm đồ chỉ có chức năng cho vay cầm cố.
Hạn mức vay tín chấp tiêu dùng được xác định trên cơ sở thu nhập cố định của người vay trong khi các khoản vay thế chấp và vay cầm cố thì dựa trên giá trị tài sản thế chấp. Hạn mức vay tín chấp tiêu dùng tại các ngân hàng thường là từ 5 - 7 lần lương hàng tháng của người vay trong khi các công ty tài chính thì chỉ cho vay tối đa là 5 lần thu nhập. Hạn mức vay thế chấp ngân hàng và vay cầm đồ thì đều ở mức 70 - 80% giá trị tài sản đảm bảo.
Ngân hàng thường cho vay tín chấp trong 5 năm còn công ty tài chính chỉ 4 năm, thậm chí 3 năm. Vay thế chấp thì lâu hơn, lên tới 10 năm còn thời gian vay cầm cố lại rất ngắn, tối đa 18 tháng. Lãi suất cũng khác nhau đáng kể. Lãi vay tín chấp ngân hàng, đối với gói vay tín chấp theo lương, chỉ trên dưới 20%/năm trong khi lãi vay công ty tài chính là 25% - 50%, tuỳ gói vay và điều kiện vay mà khách hàng có thể đáp ứng. Lãi vay thế chấp tiêu dùng thấp hơn đáng kể, chỉ 8 - 15%/năm. Lãi vay cầm cố mà F88, chuỗi cửa hàng cho vay bằng đăng ký xe máy, ô tô đã qua sử dụng lớn nhất cả nước, công bố là 1,6%/tháng, tương đương 19,2%/năm.
Điều kiện vay giúp phân loại đối tượng khách hàng. Để vay tín chấp ngân hàng, người vay cần có hợp đồng lao động dài hạn, bảng lương tối thiểu 6 tháng gần nhất và không có nợ xấu từ nhóm 3 trở lên tại Trung tâm Thông tin Tín dụng Quốc gia (CIC). Công ty tài chính tiêu dùng có điều kiện vay linh động hơn, có thể thay thế hợp đồng lao động và bảng lương bằng hóa đơn điện nước chính chủ, hợp đồng bảo hiểm hay sổ gửi tiền tiết kiệm… nhưng vẫn xét nợ xấu. Nếu vay thế chấp, phải có giấy tờ chứng minh tài sản hợp pháp, chính chủ. Các loại tài sản nhận thế chấp thường là bất động sản hoặc xe ô tô. Song song, vẫn phải chứng minh thu nhập, xác định nợ xấu và nếu khoản vay lớn hơn 100 triệu đồng thì có thể phải bổ sung kế hoạch sử dụng vốn. Điều kiện vay cầm cố đơn giản hơn hẳn, chỉ cần chứng minh tài sản chính chủ và các loại tài sản cầm cố thông dụng nhất là xe máy, ô tô đã qua sử dụng.
Từ những điều kiện trên, có thể thấy vay tín chấp tiêu dùng phù hợp với công viên chức, nhân viên văn phòng, người làm việc lâu năm có hợp đồng lao động tại các tổ chức, doanh nghiệp và có nhu cầu mua sắm, tiêu dùng trong thời gian ngắn. Vay thế chấp thường dành cho các cá nhân là chủ cơ sở sản xuất, kinh doanh vừa và nhỏ để đầu tư sản xuất kinh doanh. Vay cầm cố dành cho người lao động phổ thông, lao động tự do, những người không có việc làm ổn định và khó chứng minh thu nhập để giải quyết các sự cố bất chợt trong cuộc sống.
Cuối cùng là thời gian duyệt vay, yếu tố quyết định việc vay tiêu dùng có phải là giải pháp tài chính cấp kỳ hay không. Thời gian duyệt vay tín chấp tiêu dùng thường là từ 3 - 5 ngày làm việc, vay thế chấp cần tới 7-10 ngày làm việc trong khi vay cầm cố chỉ mất khoảng 15 - 30 phút là người vay đã có thể nhận được tiền.
Tuy nhiên, các chuyên gia tài chính lại đưa ra lời khuyên không nên xem việc vay tiêu dùng là giải pháp tài chính cấp kỳ mà cần chủ động cân đối chi tiêu với thu nhập, qua đó xây dựng quỹ tài chính dự phòng và chỉ nên vay khi thực sự cần. Bởi lẽ dù vay dưới bất cứ hình thức nào, nếu không có một kế hoạch trả nợ rõ ràng, người vay sẽ rơi vào một vòng xoáy nợ nần không hồi kết, ảnh hưởng nặng nề đến cuộc sống gia đình.
