Tìm hiểu tác giả "Một người Hà Nội" - Nguyễn Khải
1. Tiểu sử:
- Nguyễn Khải, tên khai sinh là Nguyễn Mạnh Khải (1930 – 2008), là một nhà văn gốc Hà Nội.
- Ông đã có quá trình rèn luyện và phát triển sự nghiệp văn học trong quân ngũ, điều này đã ảnh hưởng sâu sắc đến Phong cách và nội dung sáng tác của ông.
- Sau Cách mạng tháng Tám, Nguyễn Khải đã nhanh chóng trở thành một trong những cây bút hàng đầu trong nền văn xuôi Việt Nam.
2. Sự nghiệp văn học
- Những tác phẩm nổi bật: Nguyễn Khải đã sáng tác nhiều tác phẩm quan trọng, nổi bật bao gồm: Xung đột, Mùa lạc, Một người Hà Nội, Thượng Đế thì cười, và nhiều tác phẩm khác.
- Phong cách nghệ thuật: Nguyễn Khải nổi bật với khả năng phát hiện và phân tích các vấn đề Xã hội cũng như tâm lý nhân vật một cách sâu sắc. Ông sử dụng giọng văn đôn hậu và trầm lắng, kết hợp với sự chiêm nghiệm để mang đến cái nhìn sâu sắc và đầy nhân văn về cuộc sống và con người.
Trả lời câu hỏi giữa bài
Câu 1. (trang 11 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Tình cảm của nhân vật “tôi” đối với Hà Nội vừa giải phóng ra sao?
Trả lời:
Tình cảm của nhân vật “tôi” đối với Hà Nội sau khi giải phóng rất khoan khoái và hạnh phúc. Nhân vật cảm nhận được sự hồi sinh của thành phố, và niềm vui của ông được thể hiện qua sự phấn khởi và sự kết nối sâu sắc với Hà Nội.
Câu 2. (trang 11 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Chú ý sự kết hợp giữa lời người kể chuyện và lời nhân vật.
Trả lời:
Sự kết hợp giữa lời người kể chuyện và lời nhân vật trong tác phẩm thể hiện sự hài hòa giữa góc nhìn cá nhân và mô tả khách quan. Ví dụ, khi nhân vật “tôi” đạp xe ở đường Phan Đình Phùng, câu chuyện được kể bằng giọng văn nhẹ nhàng, phản ánh sự thư thái và suy tư của nhân vật. Khi một người khác đạp xe vội vã và có hành động thô lỗ, sự tương phản giữa thái độ của nhân vật “tôi” và hành vi của người kia làm nổi bật cảm giác buồn bã và thất vọng của nhân vật “tôi” về sự thay đổi trong cách cư xử của người Hà Nội.
Câu 3. (trang 12 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Với thời cuộc, nhân vật cô Hiền có thái độ như thế nào?
Trả lời:
Nhân vật cô Hiền tỏ ra khôn ngoan và linh hoạt trong việc ứng xử với thời cuộc. Cô biết cách duy trì sự ổn định và bảo tồn những giá trị truyền thống trong bối cảnh xã hội thay đổi, đồng thời thể hiện sự thích ứng với hoàn cảnh mới.
Câu 4. (trang 13 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Chú ý những chi tiết cho thấy rõ tính cách, suy nghĩ, tính toán và quyết định việc gia đình của nhân vật cô Hiền.
Trả lời:
Chi tiết cho thấy rõ tính cách, suy nghĩ, và quyết định của cô Hiền là việc cô giữ lại hai dinh cơ sau giải phóng: một để ở và một cho thuê. Điều này không chỉ chứng tỏ sự nhạy bén và khả năng quản lý tài sản của cô, mà còn phản ánh sự duy trì các giá trị truyền thống trong cách cô quản lý gia đình và tài sản.
Câu 5. (trang 14 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Lòng tự trọng và ý thức trách nhiệm của nhân vật cô Hiền được thể hiện ra sao?
Trả lời:
Lòng tự trọng và ý thức trách nhiệm của cô Hiền được thể hiện qua việc cô đồng ý cho hai con trai của mình tòng quân và tham gia chiến đấu. Điều này cho thấy cô là người có trách nhiệm và sẵn sàng đóng góp cho đất nước, đồng thời giữ vững giá trị và phẩm cách của một người mẹ và công dân.
Câu 6. (trang 14 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Nội thất và vật dụng trong nhà cô Hiền có gì đáng chú ý?
Trả lời:
Nội thất và vật dụng trong nhà cô Hiền mang đậm vẻ cổ kính và tao nhã. Những chi tiết như tấm bình phong bằng gỗ chạm khắc, bộ sa lông gụ “cái khánh”, sập gụ chân quỳ, và các đồ vật trang trí như lọ men Thúy Hồng, liễn hấp sâm Giang Tây tạo nên một không gian mang tính chất truyền thống, phản ánh sự trân trọng của cô đối với văn hóa và lịch sử.
Câu 7. (trang 14 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Hình ảnh cái bát thủy tiên men đó có ý nghĩa gì?
Trả lời:
Hình ảnh cái bát thủy tiên men đỏ gợi ra thú chơi hoa thủy tiên truyền thống của người Hà Nội vào dịp Tết. Nó không chỉ là một biểu tượng của cái đẹp và sự tao nhã, mà còn phản ánh tinh thần truyền thống và sự duy trì những giá trị văn hóa trong cuộc sống hàng ngày của người Hà Nội.
Câu 8. (trang 14 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Những sự việc nào khiến nhân vật “tôi” buồn phiền?
Trả lời:
Nhân vật “tôi” cảm thấy buồn phiền khi chứng kiến cách ứng xử và lời nói của một số người, làm giảm đi vẻ đẹp và giá trị của người Hà Nội. Sự thay đổi trong cách cư xử của những người xung quanh khiến nhân vật “tôi” cảm thấy tiếc nuối và lo lắng cho sự mất mát các giá trị văn hóa truyền thống.
Câu 9. (trang 11 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Chú ý hình ảnh cây si cổ thụ.
Trả lời:
Hình ảnh cây si cổ thụ ở đền Ngọc Sơn bị bão đánh bật rễ rồi hồi sinh biểu trưng cho sức sống mãnh liệt và khả năng hồi phục của những giá trị văn hóa lâu đời. Cây si là hình ảnh ẩn dụ cho sức sống và sự bền bỉ của văn hóa Hà Nội, mặc dù bị thử thách nhưng vẫn tiếp tục tồn tại và phát triển.
Hướng dẫn soạn bài Một người Hà Nội
Câu 1. (trang 16 sgk Ngữ văn 11 Tập 2)
Nhân vật trung tâm của truyện là ai? Hãy vẽ sơ đồ thể hiện mối quan hệ giữa nhân vật trung tâm này với các nhân vật khác trong truyện.
Trả lời:
Nhân vật trung tâm của truyện là cô Hiền, một người Hà Nội tiêu biểu. Để thể hiện mối quan hệ giữa cô Hiền và các nhân vật khác, có thể vẽ sơ đồ như sau:
- Hàng ngang: quan hệ trong gia đình
- Hàng dọc: quan hệ họ hàng, người quen
Câu 2. (trang 16 sgk Ngữ văn 11 Tập 2)
Xác định tính cách của nhân vật cô Hiền trong truyện Một người Hà Nội. Dựa vào những chi tiết nào để có thể xác định như thế? Vì sao nhân vật này được người kể chuyện gọi là “một hạt bụi vàng” của Hà Nội?
Trả lời:
Tính cách của cô Hiền trong truyện được xác định qua các chi tiết sau:
- Thông minh và xinh đẹp: Cô Hiền xuất thân từ một gia đình giàu có và lương thiện.
- Bảo tồn và duy trì truyền thống: Trong các giai đoạn lịch sử khác nhau, cô vẫn giữ nếp sống truyền thống của người Hà Nội, từ thời chống Pháp, Hà Nội giải phóng, đến thời chống Mỹ và sau 1975.
- Tự trọng và có trách nhiệm: Cô đồng ý cho con trai tòng quân và luôn giữ gìn các giá trị văn hóa, tổ chức các bữa cơm bạn bè để duy trì mối quan hệ và truyền thống.
- Quyết đoán và yêu thương gia đình: Cô luôn làm mọi việc có tính toán, yêu thương và chăm sóc gia đình một cách tận tụy.
Cô Hiền được người kể chuyện gọi là “một hạt bụi vàng” của Hà Nội vì cô là đại diện tiêu biểu cho những phẩm chất tốt đẹp và giá trị văn hóa của người Hà Nội, đồng thời giữ gìn và phát huy những tinh hoa của truyền thống văn hóa thủ đô.
Câu 3. (trang 16 sgk Ngữ văn 11 Tập 2)
Quan điểm, thái độ của người kể chuyện xưng “tôi” đối với các nhân vật và sự việc trong truyện được thể hiện như thế nào?
Trả lời:
Người kể chuyện xưng “tôi” thể hiện quan điểm và thái độ của mình qua việc quan sát tỉ mỉ và đánh giá các nhân vật và sự việc.
- Yêu Hà Nội sâu sắc: Khi Hà Nội được giải phóng, người kể chuyện thể hiện sự vui mừng và tự hào về thành phố và con người nơi đây.
- Trân trọng và khâm phục: Ông trân trọng và ngưỡng mộ lối sống, suy nghĩ và bản lĩnh văn hóa của cô Hiền.
- Phê phán thái độ hời hợt: Ông không hài lòng với những cá nhân có thái độ thiếu trách nhiệm trong việc giữ gìn và phát huy văn hóa Hà Nội, làm giảm đi vẻ đẹp và giá trị của thành phố.
Câu 4. (trang 16 sgk Ngữ văn 11 Tập 2)
Trong truyện Một người Hà Nội, lời nhân vật được cá thể hoá sâu sắc và phối hợp hài hòa với lời người kể chuyện. Hãy nêu ý kiến của em về nhận định đó.
Trả lời:
Em đồng ý với nhận định rằng trong truyện “Một người Hà Nội”, lời của nhân vật được cá thể hóa sâu sắc và phối hợp hài hòa với lời người kể chuyện. Lời nhân vật không chỉ phản ánh tính cách và quan điểm của họ mà còn làm nổi bật sự khác biệt giữa các nhân vật, từ đó tạo ra một bức tranh phong phú về xã hội và con người Hà Nội. Sự hòa quyện giữa lời người kể chuyện và lời nhân vật giúp làm rõ hơn nội dung và chủ đề của truyện.
Câu 5. (trang 16 sgk Ngữ văn 11 Tập 2)
Chuyện cây si cổ thụ ở đền Ngọc Sơn bị bão đánh bật rễ rồi lại hồi sinh có ý nghĩa và tác dụng ra sao trong việc thể hiện chủ đề của truyện?
Trả lời:
Chuyện cây si cổ thụ ở đền Ngọc Sơn bị bão đánh bật rễ rồi hồi sinh có ý nghĩa và tác dụng quan trọng trong việc thể hiện chủ đề của truyện:
- Biểu hiện sức sống mạnh mẽ: Cây si đại diện cho sự kiên cường và sức sống bền bỉ của các giá trị văn hóa Hà Nội, dù bị thử thách nhưng vẫn tồn tại và phục hồi.
- Khẳng định truyền thống văn hóa: Sự hồi sinh của cây si phản ánh khả năng duy trì và phát triển các giá trị văn hóa lâu đời của Hà Nội qua các giai đoạn lịch sử.
- Gợi niềm tin: Câu chuyện về cây si mang đến niềm tin về sự phục hồi và tiếp tục phát triển của những giá trị văn hóa và tinh thần của thành phố.
Câu 6. (trang 16 sgk Ngữ văn 11 Tập 2)
Từ truyện Một người Hà Nội, em có suy nghĩ gì về mối quan hệ giữa phẩm chất cá nhân với việc nhận thức, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá dân tộc?
Trả lời:
Từ truyện “Một người Hà Nội”, có thể thấy mối quan hệ giữa phẩm chất cá nhân và việc nhận thức, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc là rất chặt chẽ. Phẩm chất cá nhân như sự tôn trọng truyền thống, sự yêu thích và trân trọng các giá trị văn hóa truyền thống giúp cá nhân nhận thức rõ hơn về giá trị văn hóa dân tộc, từ đó góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị đó. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự thay đổi nhanh chóng của xã hội, việc duy trì phẩm chất và thái độ tích cực đối với văn hóa truyền thống giúp chúng ta không chỉ tiếp thu cái mới mà còn giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa của dân tộc.
