1. Tìm hiểu chung về tác phẩm Chiếc lược ngà
Tác giả Nguyễn Quang Sáng (1932 - 2014)
- Nguyễn Quang Sáng sinh năm 1932 tại huyện Chợ Mới, tỉnh An Giang. Ông gia nhập bộ đội từ năm 1946 và hoạt động ở nhiều lĩnh vực, từ nghiên cứu tôn giáo đến văn nghệ. Sau năm 1955, ông làm việc tại Đài Phát thanh tiếng nói Việt Nam và Hội Nhà văn Việt Nam.
- Trong chiến tranh, ông trở lại miền Nam và làm cán bộ sáng tác của Hội Văn nghệ Giải phóng. Sau 1975, ông tiếp tục công tác tại Hội Nhà văn Thành phố Hồ Chí Minh. Nguyễn Quang Sáng qua đời vào ngày 13 tháng 2 năm 2014 tại Thành phố Hồ Chí Minh. Ông được vinh danh với Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm 2000.
Tác phẩm chính
- Con chim vàng (tập truyện ngắn, 1956)
- Người quê hương (tập truyện ngắn, 1968)
- Nhật ký người ở lại (tiểu thuyết, 1961)
- Đất lửa (tiểu thuyết, 1963)
- Câu chuyện bên trận địa pháo (truyện vừa, 1966)
- Chiếc lược ngà (tập truyện ngắn, 1966)
Hoàn cảnh sáng tác
Truyện ngắn Chiếc lược ngà được viết vào năm 1966, khi tác giả đang hoạt động tại chiến trường Nam Bộ. Tác phẩm này được đưa vào tập truyện cùng tên, phản ánh một giai đoạn quan trọng trong sự nghiệp sáng tác của ông.
Bố cục
- Phần 1 (từ đầu đến "chị cũng không muốn bắt nó về"): Ông Sáu trở về thăm nhà trong ba ngày nghỉ phép nhưng bị bé Thu từ chối nhận ông là ba.
- Phần 2 (tiếp theo đến "vừa nói vừa từ từ tuột xuống"): Bé Thu nhận ra ba và mô tả cuộc chia tay đầy xúc động giữa hai cha con.
- Phần 3 (đoạn còn lại): Ông Sáu hy sinh ở chiến trường, và câu chuyện về chiếc lược ngà được tiết lộ.
Nhan đề
Nhan đề "Chiếc lược ngà" không chỉ đơn thuần là tên gọi của tác phẩm mà còn là một hình tượng nghệ thuật chứa đựng ý nghĩa sâu sắc. Chiếc lược ngà trở thành biểu tượng của tình cha con thiêng liêng, là kỷ vật của người cha dành cho con gái. Đối với bé Thu, chiếc lược ngà không chỉ là một món đồ vật mà còn là dấu ấn tình cảm sâu nặng từ người cha chiến sĩ ở nơi chiến khu.
2. Hướng dẫn soạn bài "Chiếc lược ngà" ngắn nhất, tác giả Nguyễn Quang Sáng
Câu 1: (trang 98 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1)
Tóm tắt truyện và ý nghĩa của nhan đề "Chiếc lược ngà"
Tóm tắt:
Trong bối cảnh chiến tranh, ông Sáu, như nhiều người lính khác, phải rời bỏ gia đình để chiến đấu. Ông bỏ lại vợ và đứa con gái mới một tuổi. Sau tám năm, khi trở về nhà, bé Thu không nhận ông là ba và tỏ thái độ lạnh nhạt. Trong thời gian thăm nhà, ông Sáu cố gắng hàn gắn mối quan hệ với bé Thu. Ông tỉ mỉ làm một chiếc lược ngà để tặng con gái, khắc dòng chữ: "Thương nhớ tặng Thu con của ba". Trong một trận càn, ông Sáu hy sinh và nhờ anh Ba trao lại chiếc lược cho bé Thu, lúc đó đã trở thành một cô giao liên dũng cảm.
Ý nghĩa nhan đề:
Nhan đề "Chiếc lược ngà" liên quan đến chi tiết khi bé Thu yêu cầu ông Sáu mang về cho cô một chiếc lược. Chiếc lược ngà trở thành biểu tượng của tình cảm cha con sâu nặng và sự nhớ nhung của ông Sáu dành cho con gái.
Câu 2: (trang 98 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1)
- Người kể chuyện là anh Ba, đồng đội của ông Sáu.
- Tác dụng:
- Tăng tính chân thực: Ngôi kể từ góc nhìn của anh Ba làm câu chuyện trở nên gần gũi và thực tế hơn, giúp người đọc cảm nhận rõ hơn về hoàn cảnh và nhân vật.
- Hiển thị cảm xúc: Ngôi kể này cho phép người đọc thấy rõ cảm xúc và tâm trạng của các nhân vật, đặc biệt là sự xót xa và tình cảm chân thành của ông Sáu.
Câu 3: (trang 98 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1)
Phân tích sự chuyển biến cảm xúc và hành động của bé Thu
Trước khi nhận ông Sáu là cha:
- Bé Thu, không có ký ức về ba do chiến tranh, chỉ biết ông qua bức hình.
- Khi ông Sáu trở về, bé Thu phản ứng bằng sự sợ hãi và xa lánh. Cô bé không nhận ông Sáu là ba và thậm chí cầu cứu mẹ khi ông cố gắng gần gũi.
Khi nhận ông Sáu là ba:
- Sau khi bà ngoại giải thích, bé Thu thay đổi hoàn toàn thái độ. Cô cảm thấy buồn và suy nghĩ sâu xa hơn.
- Bé Thu nhận ra sự đau khổ và tiếc nuối trong mắt ba. Khi ông Sáu từ biệt, bé Thu gọi ba và ôm chặt ông, hôn lên vết thẹo, thể hiện tình cảm sâu đậm mà cô đã kìm nén suốt tám năm.
- Thái độ của bé Thu trước và sau khi nhận ông Sáu là cha phản ánh nỗi đau và sự hiểu lầm do chiến tranh gây ra.
=> Bé Thu là người bướng bỉnh nhưng đầy tình cảm, thể hiện sự yêu thương sâu sắc đối với cha khi nhận thức được sự hy sinh và tình cảm của ông.
Câu 4: (trang 98 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1)
Ấn tượng về nhân vật ông Sáu
Nhân vật ông Sáu gây ấn tượng mạnh mẽ bởi tình yêu thương vô bờ bến mà ông dành cho con gái. Ông đã hy sinh bản thân và dành trọn thời gian để chăm sóc và mong được con gái gọi một tiếng "ba".
Yếu tố tạo nên ấn tượng
- Tình cảm chân thành của ông Sáu thể hiện qua hành động tỉ mỉ làm chiếc lược ngà và sự kiên trì trong việc giành lại tình cảm của con gái.
- Cảm xúc đau khổ khi ông biết rằng mình không thể ở bên con mãi mãi, nhưng vẫn tiếp tục yêu thương và hy sinh.
Câu 5: (trang 98 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1)
Phân tích nghệ thuật xây dựng cốt truyện
- Mở đầu: tạo tình huống bất ngờ khi ông Sáu trở về nhưng không được nhận ra bởi con gái.
- Diễn biến: tình cảm cha con từ từ được hàn gắn qua các hành động và hiểu lầm.
- Kết thúc: chiếc lược ngà và cái chết của ông Sáu mang đến một cái kết xúc động và đầy ý nghĩa.
Nghệ thuật miêu tả nhân vật
- Hành động: các hành động của ông Sáu và bé Thu được miêu tả chi tiết, thể hiện rõ sự căng thẳng và cảm xúc của nhân vật.
- Tâm lý:miêu tả sâu sắc cảm xúc nội tâm của nhân vật, từ sự xa lánh của bé Thu đến tình yêu thương vô điều kiện của ông Sáu.
- Lời đối thoại: sử dụng ngôn ngữ địa phương Nam Bộ để tăng tính chân thực và gần gũi.
Câu 6: (trang 98 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1)
Chủ đề của văn bản và ý nghĩa đối với cuộc sống hôm nay
Chủ đề chính của Chiếc lược ngà là tình cảm cha con sâu sắc trong hoàn cảnh chiến tranh. Tác phẩm phản ánh nỗi đau, sự hy sinh và tình yêu không thể đong đếm của người cha dành cho con gái.
Ý nghĩa đối với cuộc sống hôm nay:
- Bảo vệ hòa bình: Chủ đề nhấn mạnh giá trị của hòa bình và sự cần thiết phải bảo vệ nó, để không còn những đau khổ do chiến tranh.
- Trân trọng gia đình: Câu chuyện khuyến khích thế hệ trẻ trân trọng tình cảm gia đình, đặc biệt là tình cha con, và hiểu giá trị của sự hy sinh và tình yêu thương.
